ƏVVƏLİ BURDA
- Axı deyillər operasiya elətdirmisən, bilmirsən ona əl vurmaq olmaz? Qorxub eləmə, heç nə olmaz. Mən ayrı şeyə görə zəng eləmişəm. Anan xəstədi, bu gün yola düş gəl. Sonra gec olar... Baş redaktordan xahiş elədim, elə bu gün yola düş...
- Anamın canına and verirəm, düzünü de, anam ağırdımı? Xəstə deyilsə, sabah gəlim, vacib işim var.
- Yaxşı, narahat olma, amma sabah mütləq gəl...
Bu gün Qafur Akopun həyətindən bayıra çıxanda Hasmik onun qabağını kəsib darvazadan içəri girib bala qapını dartıb örtdü, ağlamsına-ağlamsına – Mən sənə inanıram. Bilirəm, deyilənlərin hamısı şayədi.
Mənim heç kimim yoxdu... – deyib doluxsundu – Səni qardaş kimi istəyirəm. Mənə bağışladığın lalələrin aparıb şəklini çəkdirdim, ramkaya salmışam, elə gözəldi... Deyilənlərin heç birinə inanmıram. Bu gün də təzə xəbər yayılıb.
Deyirlər Qapur adamları azdırmaq üçün xalını dibindən kəsdirib atıb. Qapurcan, mənim ürəyimcə olmasa da burdan çıx get. Qorxuram, mənə inan, bunlardan nə desən gözləmək olar... Ancaq mən həqiqəti bilmək istərdim, hamıya düzünü yayardım, qoy dedi-qoduya şəkk edənlər də olsun... – söyləyəndə Qafur onun baxışında, yaşlı gözlərində doğmalıq hiss etdi, dedikləri ağlına batdı, - Bir zırpı dartıp qopartdı, şəhərdə elə pəzəvəng yoxdu – söylədi, hop eliyib uşaq kimi qucağına aldığını demək istədi, ancaq bunu özünə sığışdırmadı.
Hasmik: - Dero da onun yanındaydı? – soruşanda Qafur – Hardan bildin? – təəccüblə soruşdu, Hasmik əsəbiləşdi, həm də peşmanlığını bildirərək başını tərpətdi.
– Qapurcan, sənnən başqa hamı mənə dəli, səy kimi baxır. Xahiş edirəm çıx get, mən bilmədiyim şeyi danışmıram.... deyib qərənfillərə sarı getdi, gülləri tələsik dərə-dərə – Ağanikə aparım... həm də bura gəlməyimi ayrı yerə yozmasınlar – söylədi, qapıdan çıxanda Qafur – Mənim də salamımı yetir, əvəzimnən təbrik elə – dedi, qapıdan çölə çıxdığına görə Hasmik heç nə demədən uzaqlaşdı.
Qafur bir qədər ləngiyəndən sonra bayıra çıxdı, sağa dönüb bircə addım atcaq çınqıl qırıntılarının darvazaya dəyib çıxartdığı səsə geri çevriləndə qarşı divarda on bir – on üç yaşlarında beşmi, altımı uşaq başlarının hövlnak yuvasına çəkilən ilan başıtəkin yoxa çıxdığını, əlində daşatan bir yeniyetməninsə həmin divarın üstündə oturduğunu, sağa, sola, göyə baxaraq peşman-peşman ucadan – Trrets, trrets! – uçdu, uçdu! – dediyini gördü. Qafur «O başlar niyə qeyb oldu”, qaçıb uzaqlaşmaq ağlına gəldi, bunu özünə sığışdırmadı.
İkinci addımını atanda qulağının dibində vıyıltılar eşitdi, atılan qırıntıların gözünə dəyəcəyindən qorxaraq geriyə baxmadan addımlarını yeyinlətdi, nəsə kürəyinə, onun ardınca başına dəyib göynətdi, qeyri-iradi əlini göynəyən yerə toxundurdu, qanamadığına sevindi, göynəyən yeri ovuşdura-ovuşdura qaçaraq özünü irəlidə balaca qızının əlindən tutub ağır-ağır gedən yaşlı kişiyə yetirdi.
Baş redaktor Qafurdan köynəyinin nədən ləkələndiyini soruşanda utandığından bu barədə heç nə demədi. İş vaxtının qurtarmasına xeyli qalmış Qafur əlini köynəyinin ləkəli yerinə qoyaraq pilləkənlərlə tələsik aşağı endi, tanış adamlarla qarşılaşmadığına sevindi, giriş qapısından azca aralı, masa arxasında səliqəli geyimdə, çeşməkli qəzet oxuyan nəzarətçini uzaqdan gülə-gülə salamlayaraq – Varbed – ustad, gözünü korlama, hamısı jurnalistlərin uydurmasıdı – dedi, yaşlı kişi çətinliklə gözünü qəzetdən ayırıb «Nə bilim» mənasında çiyinlərini çəkdi.
Qafur köynəyinin arxasındakı ləkə yerindən əlini çəkmədən qapıdan otuz-qırx addım aralanmışdı, yanından azca irəlidə asfalta dəyib sıçrayaraq, yenidən yerə düşüb diyirlənən parlaq dəmir qırıntısını gordü, özündən asılı olmadan dərhal əyilib götürdü, «Mismar kəsintisinə oxşayır, yüzlük mismar, doxsanlıq da ola bilər?...»düşündü, arxaya çevrilib baxmağa qorxdu, qarşıdan gələn qadınlar ona çata-çatda qəfil geri çevrildi, iki yeniyetmə oğlandan biri dərhal daşatanı arxasında gizlətdi, o biri oğlansa saymazyana irişə-irişə daşatanın rezinini çəkərək aralıda bağın içindəki iri şara bənzər ağcaqayına atdı.
Qadınlar onun yanından ötəndə Qafur geri qayıdıb onlarla yanbayan redaksiyalar binasının qapısınacan irəlilədi.
Qaranlıq düşəndə otağının işığını yanılı qoyaraq birinci mərtəbəyə endi, dəhliz boyu irəliləyib sağ yandakı qapılardan bir neçəsini açıb boylandı, adamsız otaqların birinə girib tələsik pəncərəni açaraq binanın arxa tərəfinə tullandı.
***
Lenin prospektinin aşağı qurtaracağına yaxın sola burulub «Göy məscid»i ötəndən sonra bir də sola dönüb azca irəliləyəndə bağın içində artıq şah budağı qurumağa başlamış çətiri şara bənzər qaragac yanğınsöndürən maşınla təpəsindən gövdəsinin dibinəcən sulanıb çimizdirildiyindən işım-işım işıldayan yamyaşıl yarpaqlarından hələ də iri-iri su damcıları tökülməkdə idi.
Qəhvəyi eynəyinin arxsında ala gözələri görünən ucaboy, qara kostyum, ağ köynəkli kişi qarağacın altında düzəldilmiş balaca səhnəciyi sağdan, soldan gözdən keçirib üstündəki mavi örtüyün götürülməsini, rəsmi adamlar, xarici nümayəndələr gələnə qədər gənc bir oğlana ağaca çıxıb bir-bir budaqlarını silkələməsini tapşırdı.
Tələsmək vərdişi canlarına hopmuş fotoqrafçılar sanki bir göz qırpımından sonra ağacın tərpənib duruşunu, görkəmini dəyişəcəyindən, başalıb harasa qaçacağından qorxurmuş kimi ora-bura vurnuxur, ağacı dövrəyə almış qələbəliyi yararaq hövülnak irəliləyir, gah da yük maşının üstünə qalxaraq sallağı oturub ovunu nişan alan ovçu kimi bir an yerində donur, aparatını gah yana əyir, gah düzəldərək dönə-dönə çəkirdilər. Ermənistan Mərkəzi Mətbuat orqanlarında çalışan yüksək vəzifəlilərdən başqa qarağacın dörd yüzillik yubileyinə ittifaqın digər respublikalarından jurnalistlər, Moskvanın «Komsomolskaya Pravda» qəzetinin müxbiri, eləcə də bir neçə rayon qəzetlərinin baş redaktorları dəvət olunmuşdu.
Döymə üsulla mis lövhədə qabardılmış «400 il» yazısı zəncirlə qarağacın haçalanmış nəhəng qoşa budaqlarının birindən asılanda fotoqrafçılar arasında yenidən canlanma başladı. Bu canlanma bir də Mərkəzi Komitə, Təhsil, Mədəniyyət, Kənd Təsərrüfatı Nazirliklərinin işçiləri və xarici nümayəndələr maşınlardan düşüb insan qələbəsini yarıb keçərək qarağacdan azca aralı balaca səhnəciyin yanında üzərinə ağ örtük çəkilmiş qoşa sıralı stullarda əyləşəndə baş verdi.
Adamlar arasında itələşmə, bir-birindən qabağa keçmə, dabanlarını qaldırıb boylandığı vaxt əynində qara köynək, tünd qəhvəyi gözlük taxmış Qafur rəsmlərin gəldiyi səmtin əks tərəfində küçənin tinində dayanmış maşından düşüb sürətlə irəliləyib izdihama qarışdı, «Nereğutyun, mi robbe – bağışlayın, bir dəqiqə» - deyə-deyə ehtiayatla adamları keçərək gəlib qabaqda rəsmi nümayəndələrlə üzbəüz dayanmış ucaboy, dolu bədənli adamın arxasında dayandı. Respublikanın baş aqranomunun qısa çıxışından sonra gözəl, obrazlı nitqiylə, aydın, cingiltili səsiylə tanınan Mədəniyyət Nazirinin birinci müavininə söz veriləndə o, kürsüyə sarı deyil, irəliləyib ağacın yanında dayandı, izdihamdakı adamların az qala yarısı onu şapalaq çalmaqla qarşıladı. Nazir müavini gülümsəyə-gülümsəyə izdihamı bir an gözdən keçirib əlini yuxarı qaldırdı, şapalaq kəsiləndə sözə başladı:
- Harqelu inqeruhiner, harqelu inqerner, harqelu harstner – Hörmətli xanımlar, hörmətli bəylər, hörmətli qonaqlar!
Biz bu gün əlamətdar bir hadisəylə bağlı buraya toplaşmışıq. Yüzillərin dizini yerə vurmuş müasirimiz olub bizimlə birgə günəşə sevinən, bizimlə birgə nəfəs alan bu qarağac, dünyada deyə bilmərəm, ancaq təkcə Ermənistanda deyil, bütün Qafqazda ,bəlkə də bütün SSRİ-də ən qocaman qarağacdır.
Qədim erməni xalqının son yüzilliklərdəki bütün uğurları, eləcə də bütün acıları, mərhumiyyətləri bu ağacın yaddaşındadır. Bəllidir ki, indi dünyada arılar kimi qarağacların da kökü kəsilməkdədəir. Mən eşidəndə ki qədim, zəngin tariximizin son 400 il şahidi olan bu ağacın şah budağı qurumaqdadır, sözümün səmimiyyətinə inanın, bədənimi, qəlbimi üşütmə tutdu.
Mən babalarımızdan bizə yadigar qalmış 400 ili adlayıb bu günümüzə gəlmiş bu qarağaca erməni xalqının bir qocaman, dəyanətli ağsaqqalı kimi baxıram...
Nazir müavini çıxışının bu yerində bir an dayandı, əlini iki dəfə sevgiylə ağacın gövdəsinə sığal çəkib çıxışına davam etdi.
- Ağacı, yaşıllığı sevib, qorumaq bizim humanistliyimizlə bağlı səciyyəvi xüsusiyyətimizdir. Babalarımızın bizə ötürdüyü bu ağacı gələcək nəslə ötürmək də bizim borcumuzdur. Lazım gələrsə, Bolqarıstandan, Hunqariyadan, Fransadan, lap San-Fransiskodan mütəxəssislər çağırıb babalarımızın nişanələrindən biri olan bu canlı, təbərrik abidəmizin ömrünü innən belə də yüzillər uzatmalıyıq... mən çıxışımı bir tövsiyyəmlə bitirmək istərdim.
Bu gündən sonra şəhərimizə xaricdən gələn tanınmış şəxsiyyətlərin, turistlərin yolunu zəngin muzeylərimiz, qədim abidələrimizlə yanaşı buradan da salmalıyıq. Şairlərimizın bu möhtəşəm ağaca şeir yazacaqlarına, bəstəkarlarımızın musiqi əsərləri bəstələyəcəyinə, rəssamlarımızın monumental portretini...
Bəli, bəli canlı portretini yaradacaqlarına da əminəm. Tövsiyyəmsə vətənpərvər gənclərimizədir, hər bir gənc erməni cütlüyünün nigahdan sonra gəlib bu qarağacın fonunda şəkil çəkdirmələrini arzulayıram. Onların bir-birinə sevgisi, ehtiramı qarağacın bərkliyi, dözümü kimi davamlı və uzunömürlü olsun.
İzdihamdan gurultulu alqış qopdu, mərasimi aparan çıxış üçün sözü Kənd Təsərrüfat Nazirlyinin nümayəndəsinə verdi:
- Hörmətli yoldaşlar, Çəlikyanın bu səmimi, bu gözəl, mənalı çıxışından sonra danışmaq mənim üçün çox çətindir...
Yığıncağın lap arxa tərəfində, kiminsə dediyi - çətindirsə, qoy kim bacarır o da danışsın.-replikası eşidildi. Çıxışçı bu atmacanı ya eşitmədi, eşitsə də özünü sındırmadan, qarağacın Ermənistanın hansı regionlara yayılmasından, şəhərsalma və məişətdəki faydasından ümumi şəkildə kəkələyə-kəkələyə danışdı. Mətbuatda imzası tanınmayan yaşlı bir kişi qocaman qarağaca qoşduğu şeirini oxudu.
İzdihamın ortasında beş-altı adam şapalaq çalsa da onlara qoşulan olmadı. Aparıcı üzünü adamlara tutub – Sizlərdən danışmaq istəyən varmı? – soruşanda, hər ehtimala qarşı ona daşatanla atılacaq daşlardan qorunmaq,həm də kürsü önünə çıxana qədər tanınmamaq üçün gözünə qara eynək taxmış Qafur «Ölmək ölməkdir, xırıldamaq nə deməkdi» düşünərək bayaqdan daldalandığı adamın arxasından irəli çıxıb həyəcan içində addımlayaraq kürsünün arxasına keçdi. Titrək səslə – Hörmətli dinləyicilər, hamınızı salamlayıram.
Bir az qabaq arxadan deyilən – Təzə sözü olan, danışmağı bacaran kürsüyə çıxsın, - replikanı mən də eşitdim.Həyəcanlı olsam da sizlərə yeni-yeni informasiya söyləyəcəyəm.
Mi robbe - bir dəyqə deyib, yüngül addımlarla irəliləyib balaca qollarını geniş açaraq qarağacı qucaqladı, ürəyində «Güc ver mənə, səni bitirənə min rəhmət» - deyib yenidən kürsüyə qayıtdı. - Bürcümə görə – deyib əlini qarağaca sarı uzadaraq bu mənim ağacımdır. Bunu bildiyim gündən qarağaca marağım artıb.
Yeri gəlmişkən məşhurlardan Stendal, Heminquey, Mayakovski, Şah İsmayıl Xətai, Nazım Hikmət, Fellini, boksçu Məhəmmədəlinin də ağacıdır. Ermənilərdən Artyom Mikoyanı deyə bilərəm. Yazılana görə hər kəs öz ağacını qucaqlayanda ona güc gəlir. Gördünüzmü, həyəcanım, səsimin titrəyişi keçib getdi.
Dörd ay qabaq bu ağacımızın 400 illik yubileyinin qeyd olunacağını eşidəndə mənim marağım daha da artdı. Bir jurnalist olaraq çağdaş Ermənistanın bir çox ermənilər yaşayan rayonlarında, kəndlərində olmuşam.
Erməni xalqının bir çox adət, ənənəsinə bir azərbaycanlı olraq bələdəm. Ermənilərin süfrəsindən əskik olmayan təzə-tər bibərindən, soğanından, xiyarından, göy-göyərtisindən tutmuş, bağ-bağatındakı çeşidbəçeşid meyvə ağaclarına, şəhərlərinə yaraşıq verən bəzək kollarına, növbənöv gül-çiçəklərinə, bu xalqın yaşıllığa, faunaya olan sevgisinə həsəd aparılmalıdır.
Erməni kəndlisinin özünə ev tikərkən bünövrəyə ilk daşı qoymamış, həyətində birinci olaraq ağac əkdiyinin şahidi olmuşam. Həkimlərin Hippokrat andı kimi jurnalistin də Həqiqət andı olmalıdır. Ermənilərin daşı-qayanı, çınqıllığı təmizlədiyini, dalında torpaq aparıb ora tökdüyünü, bir-iki ilə xarabalığı- bozqırlığı yamyaşıl cənnətə çevirdiyini dəfələrlə görmüşəm.
Zəngəzur dağlıq-qayalıq olduğundan, orada yaşayan ermənilərin evlərinin damının üstündə xiyar, pomidor, badımcan əkdiyini görmüşəm. Erməninin imkanı olsaydı, lap əlinin içində də bir gül, bir ağac bitirərdi.
Mən bir yazıda rast gəldim, bəlkə bunu bir zarafat üçün, bir yumor üçün yazmışdılar. Demiyəsən, babamız Adəmin budağından dərib Həvvaya verdiyi alma ağacını da erməni əkibmiş... Çıxışın bu yerində beş-altı adamın şapalaq çaldığı eşidildi. Ancaq izdiham buna qoşulmadı, gülənlər, əsəbləşənlər, deyinənlər, narazı qalanlar arasında canlanma başlandı.
Azman bir toplunun, insan yığnağının bir-birinə oxşamayan hissi-həyəcanı, etirazı, bir-birinə qarışaraq uğultuya çevrildi. Qafur səsini ucaldaraq – harqeli inqerner – hörmətli yoldaşlar – dedi. Mən konkret olaraq erməni xalqının qarağaca münasibəti barəsində bir neçə söz demək istəyirəm.
Zəhmətkeş, qədim erməni xalqı əkinçilikdə xış,samı, boyunduruq, məişətdə- dəyirmanda, araba hissələrində, qab-qacaq, təknə, həvəng-dəstə, çömçə-qaşıq, musiqi alətlərindən – tar, kamança, saz, zurnanın hazırlanmasında, dünyada ad çıxarmış Ermənistan mebelində, parket işində tut, ceviz ağaclarından çox qarağacdan daha çox istifadə etmişlər.
Çox uzağa getməyək, dünyalarca tanınmış heykəltəraş Yervand Köçəryanın qarağacdan düzəltdiyi “Ana” əsəri, «Şairin büstü», «Skripkaçı qız» fiqurları dünya sənətinə bəxş etdiyi incilərdən deyilmi?
Respublikanın baş aqronomu məni bağışlasın, onun iştirak etdiyi bu möhtəşəm toplantıda qarağacın növlərindən, Ermənistan ərazisində yayılmasından danışmağım bəlkə də yersiz səsələnər. Ona görə də mən ancaq iyul ayının dözülməz istisində kölgəsində dayanıb özümüzü yaylaq yerində hiss etdiyimiz bu qarağacdan danışmaq istəyirəm. Bu qarağac növü rusca «Vyaz listovatıy berest», latınca isə «Foliacea Gilib» adlanır. Hündürlüyü 30 metr olmalıdır. Gövdəsinin diametrini ölçmüşəm, iki metrə yaxındır, çətiri şara bənzəyir. Günorta vaxtı, dairəvi kölgəsinin dametri on metrdir...
Qafur adamların darıxdıgını,yerlərində tərpəşdiyini görüb - Hörmətli dinləyicilər, - deyib səsini ucaldaraq sözünə davam elədi. - Bir az da səbr etsəniz, bu qarağac haqqında bəlkə də heç birininizin bilmədiyi, biz azərbaycanlılar demişkən, xoruz səsi eşitməmiş, bir informasiya deyəcəm. O, tələsə-tələsə qarağacın yarpaqlarının, saplaqlarının enini, uzunluğunu, tərkibində yüz əlli dörddən yüz səksən faizəcən C vitamini, əlli altı faiz qleserid, kaprion turşusu olduğunu söylədi. Öndə dayanan adamlardan birinin «Ara, edents turk qlini?
Ham makura xosum, ham el vonts – vor brofessora. Hinçkan dari das?, yerexayi nmana... – Ə, belə türk olar? Həm təmiz danışır, həm də elə bil professordu. Neçə yaş verərsən, uşaq kimidi... – dediyi sözləri Qafurun qulağı aldı, «Bəs necə, türkəm, bu dəqiqə bir qazan qaynar su əndərəcəm başına» - fikir beynindən şimşəktəkin keçdi. – Saatınıza baxın, bir dəqiqə vaxtınızı alacam. Bu ağac kimi sizlərə səbr, dözüm arzulayıram. Mən yenicə işdən qovulmuş jurnalistəm. Məni burada tanıyanlar da var.
Ayamam «Ta-Qa»dır. Qovulmağım da bir məzhəkədir. Qovulmağımın ssnerisini yazan adamın ayaması «Be-De-De»dir. Yəni Bezdarnıy Dirijor... qalan bir «De»-ni də fikirləşsəniz özünüz taparsınız...
Çıxışın bu məqamında yenə camaat arasında pıçıltı, uğultu eşidildi. Qafur bu dəm özündən asılı olmayaraq bir an baş redaktoruna baxdı, onun rənginin ağappaq olduğu, yanağında əzələsinin atdığı nəzərindən qaçmadı, tez çevrilib üzünü adamlara tutdu: - Hörmətli Mədəniyyət Naziri Çəlikyanın çıxışının bir məqamı məni çıxış etməyə tələsdirdi.
O: «Təsəvvür edirsinizmi, dörd yüz il bundan öncə yaşlı bir erməninin dizlərini yerə qoyaraq özü boyda garağac fidanını qazdığı çalaya ehmalca qoyduğunu, cadar-cadar olmuş qabarlı, əlləriylə daşlardan arıtladıgı torpağı sevgiylə balaca tingin dibinə tökdüyünü gözünüzün qabağına gətirib ona rəhmət deyin» - söylədi. Mən bir az öncə bu qarağacı qucaqlayanda - Səni bitirənə min rəhmət! - dedim.
Dörd ay öncə elmi işimlə bağlı Moskvada məzuniyyətdə olarkən, arxivdə çalışdım. Taleyin hökmüylə öz diplom işini yazan memarlıq fakültəsinin beşinci kurs tələbəsi bir qızla tanış oldum.
Onun köməyilə on yeddi, on səkkizinci yüzillərdə İrəvan şəhərinin baş plan layihəsinin foto şəklini əldə etdim. Bu sənədlərlə maraqlanmaq istəyən hər bir adam İrəvan Dövlət Arxivinə, yaxud Xəritəçəkmə və Topoqraf Komitəsinə müraciət edə bilər. Həmin layihədə bizim bu anlarda dayandığımız bu yerlər, dörd yüz il yubileyini keçirdiyiniz bu qarağacı bəsləyən torpaqlar on altıncı əsirdə tikilmiş «Göy məscid»in ərazisi olub-deyərək, köynəyinin cibindən çıxartdığı kağızın qatını titrəyən əlləriylə açaraq tələsik aparıb masa arxasında ön sıranın ortasında oturan Mərkəzi Komitə nümayəndəsinin qarşısına qoyaraq «Buyurun, bu da sizin üçün bir yubiley komediyası» - deyib aralanmaq istəyəndə qəfildən onun varlığını qatı dumana bənzər qorxu bürüdü, daşatanlarla yağdırılacaq daş, dəmir qırıntısı leysanından, ona dəyəcək yumruq, təpik zərbəsi, bıçaq yarası vahiməsindən xilas olmaq üçün buradan biryolluq getmədiyini pərtlik və qəzəb anlarını yaşayan izdihama – camaata çatdırmaq məqsədiylə “Bircə dəqiqə səbr edin, maşından başqa bir sənəd gətirim...” söyləyib tələsik aralandı, adamların seyrək yerindən çıxaraq gur uğultu sədaları altında gəldiyi səmtə irəliləyib, küçəni dönərək onu gözləyən maşına mindi, maşının təkərləri yerində fırlanaraq tüstü qarışıq vıyıltı qoparıb yanbızına qəfildən qamçı dəymiş köhlən at kimi yerindən götürülərək Qəmərliyə sarı üz tutdu.
Qəmərliyə çatcaq maşını dəyişib Naxçıvana aparan yola çıxdı.
Sentyabr 2007
Qardaşının- elə gözəldi... deyilənlərin heç birinə inanmıram. Bu gün də təzə xəbər yayılıb. Deyirrlər Teyfur adamları azdırmaq üçün xalını dibindən kəsdirib atıb. ThrPyfurcan, mənim ürəyimcə olmasa da, burdan çıx get.
Qorxuraym, mənə inan, bunlardan nə desən gözləmək olar... ancaq mən həqiqəti bilmək istərdim, hamıya düzünü yayardım, qoy dedi-qoduya şəkk edənlər də olsun... – söyləyəndə Teyfur onun baxaşanda, yaşlı gözlərində doğmalıq hiss etdi, dedikləri ağlına batdı, - Bir zırpı dartıb qopartdı, şəhərdə elə pəzəvəngi yoxdu... söylədi, hop eləyib uşaq kimi qucağına aldığını demək istədi, ancaq bunu özünə sığışdırmadı.
Hasmik: Dero da onun yanındayrdı? – soruşanda, Teyfur – Hardan bildin? Təəccüblə soruşdu, Hasmik əsəbi-əsəbi həm də peşmanlığını bildirərək başını tərpətdi.
- Axı deyillər operasiya elətdirmisən, bilmirsən ona əl vurmaq olmaz? Qorxub eləmə, heç nə olmaz. Mən ayrı şeyə görə zəng eləmişəm. Anan xəstədi, bu gün yola düş gəl. Sonra gec olar... Baş redaktordan xahiş elədim, elə bu gün yola düş...
- Anamın canına and verirəm, düzünü de, anam ağırdımı? Xəstə deyilsə, sabah gəlim, vacib işim var.
- Yaxşı, narahat olma, amma sabah mütləq gəl...
Bu gün Qafur Akopun həyətindən bayıra çıxanda Hasmik onun qabağını kəsib darvazadan içəri girib bala qapını dartıb örtdü, ağlamsına-ağlamsına – Mən sənə inanıram. Bilirəm, deyilənlərin hamısı şayədi.
Mənim heç kimim yoxdu... – deyib doluxsundu – Səni qardaş kimi istəyirəm. Mənə bağışladığın lalələrin aparıb şəklini çəkdirdim, ramkaya salmışam, elə gözəldi... Deyilənlərin heç birinə inanmıram. Bu gün də təzə xəbər yayılıb.
Deyirlər Qapur adamları azdırmaq üçün xalını dibindən kəsdirib atıb. Qapurcan, mənim ürəyimcə olmasa da burdan çıx get. Qorxuram, mənə inan, bunlardan nə desən gözləmək olar... Ancaq mən həqiqəti bilmək istərdim, hamıya düzünü yayardım, qoy dedi-qoduya şəkk edənlər də olsun... – söyləyəndə Qafur onun baxışında, yaşlı gözlərində doğmalıq hiss etdi, dedikləri ağlına batdı, - Bir zırpı dartıp qopartdı, şəhərdə elə pəzəvəng yoxdu – söylədi, hop eliyib uşaq kimi qucağına aldığını demək istədi, ancaq bunu özünə sığışdırmadı.
Hasmik: - Dero da onun yanındaydı? – soruşanda Qafur – Hardan bildin? – təəccüblə soruşdu, Hasmik əsəbiləşdi, həm də peşmanlığını bildirərək başını tərpətdi.
– Qapurcan, sənnən başqa hamı mənə dəli, səy kimi baxır. Xahiş edirəm çıx get, mən bilmədiyim şeyi danışmıram.... deyib qərənfillərə sarı getdi, gülləri tələsik dərə-dərə – Ağanikə aparım... həm də bura gəlməyimi ayrı yerə yozmasınlar – söylədi, qapıdan çıxanda Qafur – Mənim də salamımı yetir, əvəzimnən təbrik elə – dedi, qapıdan çölə çıxdığına görə Hasmik heç nə demədən uzaqlaşdı.
Qafur bir qədər ləngiyəndən sonra bayıra çıxdı, sağa dönüb bircə addım atcaq çınqıl qırıntılarının darvazaya dəyib çıxartdığı səsə geri çevriləndə qarşı divarda on bir – on üç yaşlarında beşmi, altımı uşaq başlarının hövlnak yuvasına çəkilən ilan başıtəkin yoxa çıxdığını, əlində daşatan bir yeniyetməninsə həmin divarın üstündə oturduğunu, sağa, sola, göyə baxaraq peşman-peşman ucadan – Trrets, trrets! – uçdu, uçdu! – dediyini gördü. Qafur «O başlar niyə qeyb oldu”, qaçıb uzaqlaşmaq ağlına gəldi, bunu özünə sığışdırmadı.
İkinci addımını atanda qulağının dibində vıyıltılar eşitdi, atılan qırıntıların gözünə dəyəcəyindən qorxaraq geriyə baxmadan addımlarını yeyinlətdi, nəsə kürəyinə, onun ardınca başına dəyib göynətdi, qeyri-iradi əlini göynəyən yerə toxundurdu, qanamadığına sevindi, göynəyən yeri ovuşdura-ovuşdura qaçaraq özünü irəlidə balaca qızının əlindən tutub ağır-ağır gedən yaşlı kişiyə yetirdi.
Baş redaktor Qafurdan köynəyinin nədən ləkələndiyini soruşanda utandığından bu barədə heç nə demədi. İş vaxtının qurtarmasına xeyli qalmış Qafur əlini köynəyinin ləkəli yerinə qoyaraq pilləkənlərlə tələsik aşağı endi, tanış adamlarla qarşılaşmadığına sevindi, giriş qapısından azca aralı, masa arxasında səliqəli geyimdə, çeşməkli qəzet oxuyan nəzarətçini uzaqdan gülə-gülə salamlayaraq – Varbed – ustad, gözünü korlama, hamısı jurnalistlərin uydurmasıdı – dedi, yaşlı kişi çətinliklə gözünü qəzetdən ayırıb «Nə bilim» mənasında çiyinlərini çəkdi.
Qafur köynəyinin arxasındakı ləkə yerindən əlini çəkmədən qapıdan otuz-qırx addım aralanmışdı, yanından azca irəlidə asfalta dəyib sıçrayaraq, yenidən yerə düşüb diyirlənən parlaq dəmir qırıntısını gordü, özündən asılı olmadan dərhal əyilib götürdü, «Mismar kəsintisinə oxşayır, yüzlük mismar, doxsanlıq da ola bilər?...»düşündü, arxaya çevrilib baxmağa qorxdu, qarşıdan gələn qadınlar ona çata-çatda qəfil geri çevrildi, iki yeniyetmə oğlandan biri dərhal daşatanı arxasında gizlətdi, o biri oğlansa saymazyana irişə-irişə daşatanın rezinini çəkərək aralıda bağın içindəki iri şara bənzər ağcaqayına atdı.
Qadınlar onun yanından ötəndə Qafur geri qayıdıb onlarla yanbayan redaksiyalar binasının qapısınacan irəlilədi.
Qaranlıq düşəndə otağının işığını yanılı qoyaraq birinci mərtəbəyə endi, dəhliz boyu irəliləyib sağ yandakı qapılardan bir neçəsini açıb boylandı, adamsız otaqların birinə girib tələsik pəncərəni açaraq binanın arxa tərəfinə tullandı.
***
Lenin prospektinin aşağı qurtaracağına yaxın sola burulub «Göy məscid»i ötəndən sonra bir də sola dönüb azca irəliləyəndə bağın içində artıq şah budağı qurumağa başlamış çətiri şara bənzər qaragac yanğınsöndürən maşınla təpəsindən gövdəsinin dibinəcən sulanıb çimizdirildiyindən işım-işım işıldayan yamyaşıl yarpaqlarından hələ də iri-iri su damcıları tökülməkdə idi.
Qəhvəyi eynəyinin arxsında ala gözələri görünən ucaboy, qara kostyum, ağ köynəkli kişi qarağacın altında düzəldilmiş balaca səhnəciyi sağdan, soldan gözdən keçirib üstündəki mavi örtüyün götürülməsini, rəsmi adamlar, xarici nümayəndələr gələnə qədər gənc bir oğlana ağaca çıxıb bir-bir budaqlarını silkələməsini tapşırdı.
Tələsmək vərdişi canlarına hopmuş fotoqrafçılar sanki bir göz qırpımından sonra ağacın tərpənib duruşunu, görkəmini dəyişəcəyindən, başalıb harasa qaçacağından qorxurmuş kimi ora-bura vurnuxur, ağacı dövrəyə almış qələbəliyi yararaq hövülnak irəliləyir, gah da yük maşının üstünə qalxaraq sallağı oturub ovunu nişan alan ovçu kimi bir an yerində donur, aparatını gah yana əyir, gah düzəldərək dönə-dönə çəkirdilər. Ermənistan Mərkəzi Mətbuat orqanlarında çalışan yüksək vəzifəlilərdən başqa qarağacın dörd yüzillik yubileyinə ittifaqın digər respublikalarından jurnalistlər, Moskvanın «Komsomolskaya Pravda» qəzetinin müxbiri, eləcə də bir neçə rayon qəzetlərinin baş redaktorları dəvət olunmuşdu.
Döymə üsulla mis lövhədə qabardılmış «400 il» yazısı zəncirlə qarağacın haçalanmış nəhəng qoşa budaqlarının birindən asılanda fotoqrafçılar arasında yenidən canlanma başladı. Bu canlanma bir də Mərkəzi Komitə, Təhsil, Mədəniyyət, Kənd Təsərrüfatı Nazirliklərinin işçiləri və xarici nümayəndələr maşınlardan düşüb insan qələbəsini yarıb keçərək qarağacdan azca aralı balaca səhnəciyin yanında üzərinə ağ örtük çəkilmiş qoşa sıralı stullarda əyləşəndə baş verdi.
Adamlar arasında itələşmə, bir-birindən qabağa keçmə, dabanlarını qaldırıb boylandığı vaxt əynində qara köynək, tünd qəhvəyi gözlük taxmış Qafur rəsmlərin gəldiyi səmtin əks tərəfində küçənin tinində dayanmış maşından düşüb sürətlə irəliləyib izdihama qarışdı, «Nereğutyun, mi robbe – bağışlayın, bir dəqiqə» - deyə-deyə ehtiayatla adamları keçərək gəlib qabaqda rəsmi nümayəndələrlə üzbəüz dayanmış ucaboy, dolu bədənli adamın arxasında dayandı. Respublikanın baş aqranomunun qısa çıxışından sonra gözəl, obrazlı nitqiylə, aydın, cingiltili səsiylə tanınan Mədəniyyət Nazirinin birinci müavininə söz veriləndə o, kürsüyə sarı deyil, irəliləyib ağacın yanında dayandı, izdihamdakı adamların az qala yarısı onu şapalaq çalmaqla qarşıladı. Nazir müavini gülümsəyə-gülümsəyə izdihamı bir an gözdən keçirib əlini yuxarı qaldırdı, şapalaq kəsiləndə sözə başladı:
- Harqelu inqeruhiner, harqelu inqerner, harqelu harstner – Hörmətli xanımlar, hörmətli bəylər, hörmətli qonaqlar!
Biz bu gün əlamətdar bir hadisəylə bağlı buraya toplaşmışıq. Yüzillərin dizini yerə vurmuş müasirimiz olub bizimlə birgə günəşə sevinən, bizimlə birgə nəfəs alan bu qarağac, dünyada deyə bilmərəm, ancaq təkcə Ermənistanda deyil, bütün Qafqazda ,bəlkə də bütün SSRİ-də ən qocaman qarağacdır.
Qədim erməni xalqının son yüzilliklərdəki bütün uğurları, eləcə də bütün acıları, mərhumiyyətləri bu ağacın yaddaşındadır. Bəllidir ki, indi dünyada arılar kimi qarağacların da kökü kəsilməkdədəir. Mən eşidəndə ki qədim, zəngin tariximizin son 400 il şahidi olan bu ağacın şah budağı qurumaqdadır, sözümün səmimiyyətinə inanın, bədənimi, qəlbimi üşütmə tutdu.
Mən babalarımızdan bizə yadigar qalmış 400 ili adlayıb bu günümüzə gəlmiş bu qarağaca erməni xalqının bir qocaman, dəyanətli ağsaqqalı kimi baxıram...
Nazir müavini çıxışının bu yerində bir an dayandı, əlini iki dəfə sevgiylə ağacın gövdəsinə sığal çəkib çıxışına davam etdi.
- Ağacı, yaşıllığı sevib, qorumaq bizim humanistliyimizlə bağlı səciyyəvi xüsusiyyətimizdir. Babalarımızın bizə ötürdüyü bu ağacı gələcək nəslə ötürmək də bizim borcumuzdur. Lazım gələrsə, Bolqarıstandan, Hunqariyadan, Fransadan, lap San-Fransiskodan mütəxəssislər çağırıb babalarımızın nişanələrindən biri olan bu canlı, təbərrik abidəmizin ömrünü innən belə də yüzillər uzatmalıyıq... mən çıxışımı bir tövsiyyəmlə bitirmək istərdim.
Bu gündən sonra şəhərimizə xaricdən gələn tanınmış şəxsiyyətlərin, turistlərin yolunu zəngin muzeylərimiz, qədim abidələrimizlə yanaşı buradan da salmalıyıq. Şairlərimizın bu möhtəşəm ağaca şeir yazacaqlarına, bəstəkarlarımızın musiqi əsərləri bəstələyəcəyinə, rəssamlarımızın monumental portretini...
Bəli, bəli canlı portretini yaradacaqlarına da əminəm. Tövsiyyəmsə vətənpərvər gənclərimizədir, hər bir gənc erməni cütlüyünün nigahdan sonra gəlib bu qarağacın fonunda şəkil çəkdirmələrini arzulayıram. Onların bir-birinə sevgisi, ehtiramı qarağacın bərkliyi, dözümü kimi davamlı və uzunömürlü olsun.
İzdihamdan gurultulu alqış qopdu, mərasimi aparan çıxış üçün sözü Kənd Təsərrüfat Nazirlyinin nümayəndəsinə verdi:
- Hörmətli yoldaşlar, Çəlikyanın bu səmimi, bu gözəl, mənalı çıxışından sonra danışmaq mənim üçün çox çətindir...
Yığıncağın lap arxa tərəfində, kiminsə dediyi - çətindirsə, qoy kim bacarır o da danışsın.-replikası eşidildi. Çıxışçı bu atmacanı ya eşitmədi, eşitsə də özünü sındırmadan, qarağacın Ermənistanın hansı regionlara yayılmasından, şəhərsalma və məişətdəki faydasından ümumi şəkildə kəkələyə-kəkələyə danışdı. Mətbuatda imzası tanınmayan yaşlı bir kişi qocaman qarağaca qoşduğu şeirini oxudu.
İzdihamın ortasında beş-altı adam şapalaq çalsa da onlara qoşulan olmadı. Aparıcı üzünü adamlara tutub – Sizlərdən danışmaq istəyən varmı? – soruşanda, hər ehtimala qarşı ona daşatanla atılacaq daşlardan qorunmaq,həm də kürsü önünə çıxana qədər tanınmamaq üçün gözünə qara eynək taxmış Qafur «Ölmək ölməkdir, xırıldamaq nə deməkdi» düşünərək bayaqdan daldalandığı adamın arxasından irəli çıxıb həyəcan içində addımlayaraq kürsünün arxasına keçdi. Titrək səslə – Hörmətli dinləyicilər, hamınızı salamlayıram.
Bir az qabaq arxadan deyilən – Təzə sözü olan, danışmağı bacaran kürsüyə çıxsın, - replikanı mən də eşitdim.Həyəcanlı olsam da sizlərə yeni-yeni informasiya söyləyəcəyəm.
Mi robbe - bir dəyqə deyib, yüngül addımlarla irəliləyib balaca qollarını geniş açaraq qarağacı qucaqladı, ürəyində «Güc ver mənə, səni bitirənə min rəhmət» - deyib yenidən kürsüyə qayıtdı. - Bürcümə görə – deyib əlini qarağaca sarı uzadaraq bu mənim ağacımdır. Bunu bildiyim gündən qarağaca marağım artıb.
Yeri gəlmişkən məşhurlardan Stendal, Heminquey, Mayakovski, Şah İsmayıl Xətai, Nazım Hikmət, Fellini, boksçu Məhəmmədəlinin də ağacıdır. Ermənilərdən Artyom Mikoyanı deyə bilərəm. Yazılana görə hər kəs öz ağacını qucaqlayanda ona güc gəlir. Gördünüzmü, həyəcanım, səsimin titrəyişi keçib getdi.
Dörd ay qabaq bu ağacımızın 400 illik yubileyinin qeyd olunacağını eşidəndə mənim marağım daha da artdı. Bir jurnalist olaraq çağdaş Ermənistanın bir çox ermənilər yaşayan rayonlarında, kəndlərində olmuşam.
Erməni xalqının bir çox adət, ənənəsinə bir azərbaycanlı olraq bələdəm. Ermənilərin süfrəsindən əskik olmayan təzə-tər bibərindən, soğanından, xiyarından, göy-göyərtisindən tutmuş, bağ-bağatındakı çeşidbəçeşid meyvə ağaclarına, şəhərlərinə yaraşıq verən bəzək kollarına, növbənöv gül-çiçəklərinə, bu xalqın yaşıllığa, faunaya olan sevgisinə həsəd aparılmalıdır.
Erməni kəndlisinin özünə ev tikərkən bünövrəyə ilk daşı qoymamış, həyətində birinci olaraq ağac əkdiyinin şahidi olmuşam. Həkimlərin Hippokrat andı kimi jurnalistin də Həqiqət andı olmalıdır. Ermənilərin daşı-qayanı, çınqıllığı təmizlədiyini, dalında torpaq aparıb ora tökdüyünü, bir-iki ilə xarabalığı- bozqırlığı yamyaşıl cənnətə çevirdiyini dəfələrlə görmüşəm.
Zəngəzur dağlıq-qayalıq olduğundan, orada yaşayan ermənilərin evlərinin damının üstündə xiyar, pomidor, badımcan əkdiyini görmüşəm. Erməninin imkanı olsaydı, lap əlinin içində də bir gül, bir ağac bitirərdi.
Mən bir yazıda rast gəldim, bəlkə bunu bir zarafat üçün, bir yumor üçün yazmışdılar. Demiyəsən, babamız Adəmin budağından dərib Həvvaya verdiyi alma ağacını da erməni əkibmiş... Çıxışın bu yerində beş-altı adamın şapalaq çaldığı eşidildi. Ancaq izdiham buna qoşulmadı, gülənlər, əsəbləşənlər, deyinənlər, narazı qalanlar arasında canlanma başlandı.
Azman bir toplunun, insan yığnağının bir-birinə oxşamayan hissi-həyəcanı, etirazı, bir-birinə qarışaraq uğultuya çevrildi. Qafur səsini ucaldaraq – harqeli inqerner – hörmətli yoldaşlar – dedi. Mən konkret olaraq erməni xalqının qarağaca münasibəti barəsində bir neçə söz demək istəyirəm.
Zəhmətkeş, qədim erməni xalqı əkinçilikdə xış,samı, boyunduruq, məişətdə- dəyirmanda, araba hissələrində, qab-qacaq, təknə, həvəng-dəstə, çömçə-qaşıq, musiqi alətlərindən – tar, kamança, saz, zurnanın hazırlanmasında, dünyada ad çıxarmış Ermənistan mebelində, parket işində tut, ceviz ağaclarından çox qarağacdan daha çox istifadə etmişlər.
Çox uzağa getməyək, dünyalarca tanınmış heykəltəraş Yervand Köçəryanın qarağacdan düzəltdiyi “Ana” əsəri, «Şairin büstü», «Skripkaçı qız» fiqurları dünya sənətinə bəxş etdiyi incilərdən deyilmi?
Respublikanın baş aqronomu məni bağışlasın, onun iştirak etdiyi bu möhtəşəm toplantıda qarağacın növlərindən, Ermənistan ərazisində yayılmasından danışmağım bəlkə də yersiz səsələnər. Ona görə də mən ancaq iyul ayının dözülməz istisində kölgəsində dayanıb özümüzü yaylaq yerində hiss etdiyimiz bu qarağacdan danışmaq istəyirəm. Bu qarağac növü rusca «Vyaz listovatıy berest», latınca isə «Foliacea Gilib» adlanır. Hündürlüyü 30 metr olmalıdır. Gövdəsinin diametrini ölçmüşəm, iki metrə yaxındır, çətiri şara bənzəyir. Günorta vaxtı, dairəvi kölgəsinin dametri on metrdir...
Qafur adamların darıxdıgını,yerlərində tərpəşdiyini görüb - Hörmətli dinləyicilər, - deyib səsini ucaldaraq sözünə davam elədi. - Bir az da səbr etsəniz, bu qarağac haqqında bəlkə də heç birininizin bilmədiyi, biz azərbaycanlılar demişkən, xoruz səsi eşitməmiş, bir informasiya deyəcəm. O, tələsə-tələsə qarağacın yarpaqlarının, saplaqlarının enini, uzunluğunu, tərkibində yüz əlli dörddən yüz səksən faizəcən C vitamini, əlli altı faiz qleserid, kaprion turşusu olduğunu söylədi. Öndə dayanan adamlardan birinin «Ara, edents turk qlini?
Ham makura xosum, ham el vonts – vor brofessora. Hinçkan dari das?, yerexayi nmana... – Ə, belə türk olar? Həm təmiz danışır, həm də elə bil professordu. Neçə yaş verərsən, uşaq kimidi... – dediyi sözləri Qafurun qulağı aldı, «Bəs necə, türkəm, bu dəqiqə bir qazan qaynar su əndərəcəm başına» - fikir beynindən şimşəktəkin keçdi. – Saatınıza baxın, bir dəqiqə vaxtınızı alacam. Bu ağac kimi sizlərə səbr, dözüm arzulayıram. Mən yenicə işdən qovulmuş jurnalistəm. Məni burada tanıyanlar da var.
Ayamam «Ta-Qa»dır. Qovulmağım da bir məzhəkədir. Qovulmağımın ssnerisini yazan adamın ayaması «Be-De-De»dir. Yəni Bezdarnıy Dirijor... qalan bir «De»-ni də fikirləşsəniz özünüz taparsınız...
Çıxışın bu məqamında yenə camaat arasında pıçıltı, uğultu eşidildi. Qafur bu dəm özündən asılı olmayaraq bir an baş redaktoruna baxdı, onun rənginin ağappaq olduğu, yanağında əzələsinin atdığı nəzərindən qaçmadı, tez çevrilib üzünü adamlara tutdu: - Hörmətli Mədəniyyət Naziri Çəlikyanın çıxışının bir məqamı məni çıxış etməyə tələsdirdi.
O: «Təsəvvür edirsinizmi, dörd yüz il bundan öncə yaşlı bir erməninin dizlərini yerə qoyaraq özü boyda garağac fidanını qazdığı çalaya ehmalca qoyduğunu, cadar-cadar olmuş qabarlı, əlləriylə daşlardan arıtladıgı torpağı sevgiylə balaca tingin dibinə tökdüyünü gözünüzün qabağına gətirib ona rəhmət deyin» - söylədi. Mən bir az öncə bu qarağacı qucaqlayanda - Səni bitirənə min rəhmət! - dedim.
Dörd ay öncə elmi işimlə bağlı Moskvada məzuniyyətdə olarkən, arxivdə çalışdım. Taleyin hökmüylə öz diplom işini yazan memarlıq fakültəsinin beşinci kurs tələbəsi bir qızla tanış oldum.
Onun köməyilə on yeddi, on səkkizinci yüzillərdə İrəvan şəhərinin baş plan layihəsinin foto şəklini əldə etdim. Bu sənədlərlə maraqlanmaq istəyən hər bir adam İrəvan Dövlət Arxivinə, yaxud Xəritəçəkmə və Topoqraf Komitəsinə müraciət edə bilər. Həmin layihədə bizim bu anlarda dayandığımız bu yerlər, dörd yüz il yubileyini keçirdiyiniz bu qarağacı bəsləyən torpaqlar on altıncı əsirdə tikilmiş «Göy məscid»in ərazisi olub-deyərək, köynəyinin cibindən çıxartdığı kağızın qatını titrəyən əlləriylə açaraq tələsik aparıb masa arxasında ön sıranın ortasında oturan Mərkəzi Komitə nümayəndəsinin qarşısına qoyaraq «Buyurun, bu da sizin üçün bir yubiley komediyası» - deyib aralanmaq istəyəndə qəfildən onun varlığını qatı dumana bənzər qorxu bürüdü, daşatanlarla yağdırılacaq daş, dəmir qırıntısı leysanından, ona dəyəcək yumruq, təpik zərbəsi, bıçaq yarası vahiməsindən xilas olmaq üçün buradan biryolluq getmədiyini pərtlik və qəzəb anlarını yaşayan izdihama – camaata çatdırmaq məqsədiylə “Bircə dəqiqə səbr edin, maşından başqa bir sənəd gətirim...” söyləyib tələsik aralandı, adamların seyrək yerindən çıxaraq gur uğultu sədaları altında gəldiyi səmtə irəliləyib, küçəni dönərək onu gözləyən maşına mindi, maşının təkərləri yerində fırlanaraq tüstü qarışıq vıyıltı qoparıb yanbızına qəfildən qamçı dəymiş köhlən at kimi yerindən götürülərək Qəmərliyə sarı üz tutdu.
Qəmərliyə çatcaq maşını dəyişib Naxçıvana aparan yola çıxdı.
Sentyabr 2007
Qardaşının- elə gözəldi... deyilənlərin heç birinə inanmıram. Bu gün də təzə xəbər yayılıb. Deyirrlər Teyfur adamları azdırmaq üçün xalını dibindən kəsdirib atıb. ThrPyfurcan, mənim ürəyimcə olmasa da, burdan çıx get.
Qorxuraym, mənə inan, bunlardan nə desən gözləmək olar... ancaq mən həqiqəti bilmək istərdim, hamıya düzünü yayardım, qoy dedi-qoduya şəkk edənlər də olsun... – söyləyəndə Teyfur onun baxaşanda, yaşlı gözlərində doğmalıq hiss etdi, dedikləri ağlına batdı, - Bir zırpı dartıb qopartdı, şəhərdə elə pəzəvəngi yoxdu... söylədi, hop eləyib uşaq kimi qucağına aldığını demək istədi, ancaq bunu özünə sığışdırmadı.
Hasmik: Dero da onun yanındayrdı? – soruşanda, Teyfur – Hardan bildin? Təəccüblə soruşdu, Hasmik əsəbi-əsəbi həm də peşmanlığını bildirərək başını tərpətdi.