Bakıdakı Vətəndaş Vəziyyəti Aktlarının Qeydiyyat İdarələrində (VVAQ) övladına seçdiyi adı rəsmiləşdirməyə gələnlər arasında qeyri- ənənəvi adlar yazdırmaq istəyənlər də var. Amma bu adlar əvvəlki illərdə olduğu kimi köhnə sovet dövrünün nişanələri deyil, əsasən xarici film qəhrəmanlarının, idmançıların- bir sözlə, müasir dövrün populyar adamlarının adlarıdır.
RAUL QONSALESİN ŞƏRƏFİNƏ
Məsələn, Yasamal rayon VVAQ-nın qarşısında rastlaşdığımız Gülbala Əsədov oğluna ispan adı qoyub. Özü də sıradan bir ispanın adını yox. O, oğlunu bütün dünyanın yaxşı tanıdığı, İspaniyanın Real Madrid klubunun ən məhsuldar oyunçusu Raul Qonsalesin (Raul Gonzalez) şərəfinə Raul adlandırıb.
«Futbola baxanam. Futbolçudan xoşum gəlib, oğlum olub, adını Raul qoymuşam. Soyadı da Əsədlidir. Raul Əsədli».
Gülbala Əsədov deyir ki, övladına bu adı verdiyinə görə VVAQ-da ona heç bir problem yaratmayıblar. Necə deyib, eləcə də doğum şəhadətnaməsinə yazıb veriblər.
Yasamal VVAQ-nın rəisi Firuzə Məmmədova ilə adların qeydiyyatı barədə danışmaq cəhdimiz baş tutmadı. Dedi ki, Ədliyyə Nazirliyinin mətbuat xidmətinin razılığı olmadan suallarımızı cavablandıra bilməz. Nazirlikdən isə məsələ ilə bağlı onlara rəsmi müraciət etməyimizi məsləhət gördülər.
SEYMUR BAYCAN NECƏ SEYMUR XXX OLDU
Yazıçı, publisist Seymur Baycan isə deyir ki, vətəndaşlıq pasportu alarkən qeyri- adi soyadı onun işini əməlli- başlı düyünə salıb. 1990-cı illərin əvvəllərində -hələ azərbaycanlılar köhnə sovet pasportu ilə yaşayanda o, bu sənədə özünü Seymur Novruzoğlu kimi yazdırıb. Pasportda Əliyev soyadının boş qalan yerinə isə düz xətt çəkiblər. Seymur Baycan deyir ki, sonradan şəxsiyyət vəsiqəsi alanda isə həmin düz xəttin yerinə 3 X (XXX) qoyublar. Onun da xoşuna gəldiyi üçün həmin 3 X-i özünə rəsmi soyad götürüb. Bu soyadla birinci dəfə ona ümumvətəndaşlıq pasportu versələr də, sonradan, yəni pasportunu yeniləyəndə vəziyyət qəlizləşib:
«Birinci pasportu aldığım yerdən mənə pasport vermədilər. Soruşdum, səbəbini də demədilər. Hətta tanışlar tapıb onların vasitəsilə pasport almaq cəhdlərim də nəticəsiz qaldı. Görünür, mətbuat işçisi olmağım da vəziyyəti çətinləşdirmişdi. Bir müddət gedib gələndən sonra dedilər ki, sən pasportu Bərdədən almalısan. Bir neçə dəfə gedib o prosedurları keçəndən sonra axır ki, pasport verdilər».
MƏHDUDLAŞMA OLMAMALIDIR
İnsan Hüquqları üzrə Maarifləndirmə İctimai Birliyinin rəhbəri, vəkil İradə Cavadova deyir ki, əslində adların verilməsi ilə bağlı heç bir məhdudlaşdırma olmamalıdır. Sadəcə valideyn övladına məsələn sovet dövründə qoyulan «Traktor», «Kombayn», «Kommunist» və digər bunlar kimi gülüş doğuran, yaxud tərcüməsi utanc gətirən xarici adlar qoymaq istəyəndə bu adların niyə məqbul sayılmadığı onlara izah edilməlidir. Ancaq hər hansı təzyiq vasitəsilə yox:
«Əgər valideyn qəti şəkildə konkret olaraq seçdiyi adın üzərində dayanırsa, təbii ki, onu məhdudlaşdırmaq olmaz. Çünki adlar istəklə və iki valideynin razılığı ilə qoyulur. Və əgər hansısa dövlət strukturu ona icazə vermirsə, o zaman valideynlər məhkəmə mübahisəsi aça bilərlər».
İradə Cavadova deyir ki, valideynlərə təzyiq ancaq övladlarına vermək istədikləri ad senzuradan kənar söz –məsələn söyüşdürsə, onda ola bilər. Onda o adı rəsmiləşdirməkdən imtina edib valideynə deyə bilərlər ki, bu, mübahisəli məsələdir. Məhkəməyə müraciət edin. Təzyiq yalnız belə ola bilər.
HƏLƏLİK QANUN QƏBUL OLUNMAYIB
Milli Məclisin Mədəniyyət Komitəsinin üzvü, deputat Jalə Əliyeva isə deyir ki, adlar və soyadlarla bağlı Milli Elmlər Akademiyasında (AMEA) komissiya yaradılıb və uzun müddət müzakirələr aparılıb. Belə bir qanun layihəsinin hazırlanması da nəzərdə tutulub. Amma hələ ki, Milli Məclisdə qanun qəbul olunmayıb. Amma bununla belə milli kimliklə səsləşməyən, yaxud sovet dövründə məcburi şəkildə Azərbaycan dilinə, məişətinə gətirilən uydurma adlar, sonradan uşağı cəmiyyət içərisində pərt edə, aşağılaya biləcək adların qoyulması məqsədəuyğun sayılmır:
«Amma eyni zamanda, əgər valideyn gəlib uşağının adını məsələn, «Traktor», yaxud deyək ki, «Alma» və ya milli kökümüzlə bağlı olmayan yabançı adlar- «Çek», «Lyudmila» qoymaq istəyirsə, təbii ki, bu halda mənim bildiyim qədər nigah idarələrində - VVAQ-da məmurlar müəyyən bir məhdudiyyət qoyurlar».
İSTİSNA VƏ QADAĞA
Jalə Əliyevanın sözlərinə görə, bəzən belə məsələlərin qanunla həll edilməsini məqbul saymayıb onu cəmiyyətin ixtiyarına buraxmağı məqbul sayanlar da olur. Amma o hesab edir ki, bu, həddən artıq ciddi və milli bir məsələdir. Vətəndaşların Azərbaycan mənəviyyatını, Azərbaycan kimliyini gələcək nəsillərə lazımınca ötürməsi üçün belə bir qanun qəbul olunmalıdır. Deputatın fikrincə, özü də həmin qanunda uşaqlara məqbul sayılmayan adların verilməsinə məhdudiyyət qoyulmalıdır:
«Əslində demokratik cəmiyyətdə bu məhdudiyyətin qoyulmağı vətəndaşın, valideynin müstəqil seçim hüququ baxımından absurd qarşılanır. Amma eyni zamanda mənəvi cəhətdən elə böyük məsələlər var ki, burada fərdin, şəxsin arzusu deyil, ümumilikdə milli maraqlar, milli düşüncə, özünü dərk daha əhəmiyyətli olmalıdır. Ona görə də məhz bu mənada rəsmi qaydada bir məhdudiyyətin qoyulması, düşünürəm ki, hamımızın xeyrinə olardı».
Jalə Əliyevanın fikrincə, bütün yazılan və yazılmayan qanunlarda istisnalar mövcuddur. Yəni hər hansı bir adın övlada verilməsi çox zəruri olduqda istisna hal kimi bu problemi həll etmək mümkündür. Amma sonradan ziddiyyətlərin yaranmaması üçün ortada müxtəlif bəndlərdən ibarət müəyyən bir sənəd olmalıdır və o sənəddə göstərilməlidir ki, hansı qəbildən adlar qoyula bilməz.
RAUL QONSALESİN ŞƏRƏFİNƏ
Məsələn, Yasamal rayon VVAQ-nın qarşısında rastlaşdığımız Gülbala Əsədov oğluna ispan adı qoyub. Özü də sıradan bir ispanın adını yox. O, oğlunu bütün dünyanın yaxşı tanıdığı, İspaniyanın Real Madrid klubunun ən məhsuldar oyunçusu Raul Qonsalesin (Raul Gonzalez) şərəfinə Raul adlandırıb.
«Futbola baxanam. Futbolçudan xoşum gəlib, oğlum olub, adını Raul qoymuşam. Soyadı da Əsədlidir. Raul Əsədli».
Gülbala Əsədov deyir ki, övladına bu adı verdiyinə görə VVAQ-da ona heç bir problem yaratmayıblar. Necə deyib, eləcə də doğum şəhadətnaməsinə yazıb veriblər.
Yasamal VVAQ-nın rəisi Firuzə Məmmədova ilə adların qeydiyyatı barədə danışmaq cəhdimiz baş tutmadı. Dedi ki, Ədliyyə Nazirliyinin mətbuat xidmətinin razılığı olmadan suallarımızı cavablandıra bilməz. Nazirlikdən isə məsələ ilə bağlı onlara rəsmi müraciət etməyimizi məsləhət gördülər.
SEYMUR BAYCAN NECƏ SEYMUR XXX OLDU
Yazıçı, publisist Seymur Baycan isə deyir ki, vətəndaşlıq pasportu alarkən qeyri- adi soyadı onun işini əməlli- başlı düyünə salıb. 1990-cı illərin əvvəllərində -hələ azərbaycanlılar köhnə sovet pasportu ilə yaşayanda o, bu sənədə özünü Seymur Novruzoğlu kimi yazdırıb. Pasportda Əliyev soyadının boş qalan yerinə isə düz xətt çəkiblər. Seymur Baycan deyir ki, sonradan şəxsiyyət vəsiqəsi alanda isə həmin düz xəttin yerinə 3 X (XXX) qoyublar. Onun da xoşuna gəldiyi üçün həmin 3 X-i özünə rəsmi soyad götürüb. Bu soyadla birinci dəfə ona ümumvətəndaşlıq pasportu versələr də, sonradan, yəni pasportunu yeniləyəndə vəziyyət qəlizləşib:
«Birinci pasportu aldığım yerdən mənə pasport vermədilər. Soruşdum, səbəbini də demədilər. Hətta tanışlar tapıb onların vasitəsilə pasport almaq cəhdlərim də nəticəsiz qaldı. Görünür, mətbuat işçisi olmağım da vəziyyəti çətinləşdirmişdi. Bir müddət gedib gələndən sonra dedilər ki, sən pasportu Bərdədən almalısan. Bir neçə dəfə gedib o prosedurları keçəndən sonra axır ki, pasport verdilər».
MƏHDUDLAŞMA OLMAMALIDIR
İnsan Hüquqları üzrə Maarifləndirmə İctimai Birliyinin rəhbəri, vəkil İradə Cavadova deyir ki, əslində adların verilməsi ilə bağlı heç bir məhdudlaşdırma olmamalıdır. Sadəcə valideyn övladına məsələn sovet dövründə qoyulan «Traktor», «Kombayn», «Kommunist» və digər bunlar kimi gülüş doğuran, yaxud tərcüməsi utanc gətirən xarici adlar qoymaq istəyəndə bu adların niyə məqbul sayılmadığı onlara izah edilməlidir. Ancaq hər hansı təzyiq vasitəsilə yox:
«Əgər valideyn qəti şəkildə konkret olaraq seçdiyi adın üzərində dayanırsa, təbii ki, onu məhdudlaşdırmaq olmaz. Çünki adlar istəklə və iki valideynin razılığı ilə qoyulur. Və əgər hansısa dövlət strukturu ona icazə vermirsə, o zaman valideynlər məhkəmə mübahisəsi aça bilərlər».
İradə Cavadova deyir ki, valideynlərə təzyiq ancaq övladlarına vermək istədikləri ad senzuradan kənar söz –məsələn söyüşdürsə, onda ola bilər. Onda o adı rəsmiləşdirməkdən imtina edib valideynə deyə bilərlər ki, bu, mübahisəli məsələdir. Məhkəməyə müraciət edin. Təzyiq yalnız belə ola bilər.
HƏLƏLİK QANUN QƏBUL OLUNMAYIB
Milli Məclisin Mədəniyyət Komitəsinin üzvü, deputat Jalə Əliyeva isə deyir ki, adlar və soyadlarla bağlı Milli Elmlər Akademiyasında (AMEA) komissiya yaradılıb və uzun müddət müzakirələr aparılıb. Belə bir qanun layihəsinin hazırlanması da nəzərdə tutulub. Amma hələ ki, Milli Məclisdə qanun qəbul olunmayıb. Amma bununla belə milli kimliklə səsləşməyən, yaxud sovet dövründə məcburi şəkildə Azərbaycan dilinə, məişətinə gətirilən uydurma adlar, sonradan uşağı cəmiyyət içərisində pərt edə, aşağılaya biləcək adların qoyulması məqsədəuyğun sayılmır:
«Amma eyni zamanda, əgər valideyn gəlib uşağının adını məsələn, «Traktor», yaxud deyək ki, «Alma» və ya milli kökümüzlə bağlı olmayan yabançı adlar- «Çek», «Lyudmila» qoymaq istəyirsə, təbii ki, bu halda mənim bildiyim qədər nigah idarələrində - VVAQ-da məmurlar müəyyən bir məhdudiyyət qoyurlar».
İSTİSNA VƏ QADAĞA
Jalə Əliyevanın sözlərinə görə, bəzən belə məsələlərin qanunla həll edilməsini məqbul saymayıb onu cəmiyyətin ixtiyarına buraxmağı məqbul sayanlar da olur. Amma o hesab edir ki, bu, həddən artıq ciddi və milli bir məsələdir. Vətəndaşların Azərbaycan mənəviyyatını, Azərbaycan kimliyini gələcək nəsillərə lazımınca ötürməsi üçün belə bir qanun qəbul olunmalıdır. Deputatın fikrincə, özü də həmin qanunda uşaqlara məqbul sayılmayan adların verilməsinə məhdudiyyət qoyulmalıdır:
«Əslində demokratik cəmiyyətdə bu məhdudiyyətin qoyulmağı vətəndaşın, valideynin müstəqil seçim hüququ baxımından absurd qarşılanır. Amma eyni zamanda mənəvi cəhətdən elə böyük məsələlər var ki, burada fərdin, şəxsin arzusu deyil, ümumilikdə milli maraqlar, milli düşüncə, özünü dərk daha əhəmiyyətli olmalıdır. Ona görə də məhz bu mənada rəsmi qaydada bir məhdudiyyətin qoyulması, düşünürəm ki, hamımızın xeyrinə olardı».
Jalə Əliyevanın fikrincə, bütün yazılan və yazılmayan qanunlarda istisnalar mövcuddur. Yəni hər hansı bir adın övlada verilməsi çox zəruri olduqda istisna hal kimi bu problemi həll etmək mümkündür. Amma sonradan ziddiyyətlərin yaranmaması üçün ortada müxtəlif bəndlərdən ibarət müəyyən bir sənəd olmalıdır və o sənəddə göstərilməlidir ki, hansı qəbildən adlar qoyula bilməz.