-
Bu sözləri AzadlıqRadiosunun «İz» proqramının ötən həftə dünyadan köçmüş şair Ələkbər Salahzadəyə həsr olunmuş sayında tənqidçi Vaqif Yusifli söylədi.
İNQİLABÇILIQ ONUN ŞEİRLƏRİNİN DAXİLİNDƏ İDİ
Onun fikrincə, şairlər müxtəlif olur:
«Şair var ki, şeirlərindən qışqırıq, haray eşidilir--yəni o, böyük bir kütlənin şairi olur. Bu şairdən inqilabçı kimi də danışmaq olur. Şair var ki, pıçıltı şairidir. Son dərəcə lirik, həzin şeirlər yazır. Şair var ki, gündəlik zamanın gedişini əks etdirir. O, zamanın şairidir. Amma Ələkbər Salahzadə oxucusu o qədər də çox olmayan, professional, elitar oxucuların şairi idi. Onun yaradıcılığını izləsəniz, heç bir partiya liderinə, rəhbər xadimə aid şeir tapa bilməzsiniz. O, Azərbaycanda baş verən ictimai-siyasi hadisələrə münasibət bildirməyən şair idi. İnqilabçılıq onun şeirlərinin daxilində, mahiyyətində idi. Birbaşa, açıq şəkildə yox idi».
«EKSPERİMENTÇİ ŞAİRLƏRİN ŞEİRLƏRİ...»
Vaqif Yusifliyə görə, bu gediş Azərbaycan poeziyasında böyük itkidir:
«O, həmişə axtarışda olan şair olub. Poetik ifadə vasitələrinin, obrazlı deyimlərin, fikrin poetik ifadəsində ən uyarlı metaforaların, təşbehlərin axtarışında olub. Bunun üçün o, dünya poeziyasının incəliklərinə bələd olub. Amma Azərbaycan şeirinin ənənələrinə də arxa çevirməyib. Yadımdadır, 60-cı illərdə Ələkbərin, Əli Kərimin, İsa İsmayılzadənin, Vaqif Səmədoğlunun, Fikrət Qacanın şeirlərinə «eksperimentçi şairlərin şeirləri» deyilərdi. Guya onlar Azərbaycan poeziyası ənənələrindən uzaqlaşırlar. Halbuki bir müddət keçəndən sonra həmin tənqidçilər onları bir şair kimi tanıdılar».
BİR İNSAN DALĞA-DALĞA AXIR... ÇUBUĞA
Vaqif Yusifli Ələkbər Salahzadəni assosiativ şeirin ilk nümunələrini yaradan şairlərdən sayır:
«Assosiativ şeir ayrı-ayrı nəsnələr, əşyalar arasında olan gözəgörünməz əlaqələri aşkara çıxarır. Bu, bizim şeirimizdə təzə idi. Məsələn, Ələkbər Maestro Niyaziyə həsr etdiyi şeirdə yazır:
Şimşək kimi
Sıyrılır
bir alqışdan
Koroğlunun qılıncı!
Bir ürəyin qanından,
bir əlin torpağından
qalxır
titrək bir çubuq-
dirijor çubuğu.
Bir insan
rişə-rişə,
Bir insan
əsəb-əsəb,
Bir insan
dalğa-dalğa
Axır çubuğa...
Yaşamağa başlayır çubuq.
Görün, nə gözəl şeirdir! Ələkbərin şeirlərində alliterasiya var. Süleyman Rüstəmdə var ey, deyir: «Çaqıl daşlı çayları Çapayev çapa-çapa» --hərflərin, sözlərin təkrarlanması. Azərbaycan şeirində bu, ən çox Ələkbər Salahzadənin şeirlərindədir. Əlbəttə, Ələkbər modern şair idi, amma Azərbaycan şeirindən gələn ənənəçilik onun şeirlərində ruh kimi yaşayırdı».
«O, SÖZÜ YONURDU!»
Şair Ramiz Qusarçaylının fikrincə, Ələkbər Salahzadə Azərbaycan ədəbiyyatının nadir istedadlarından idi:
«O, təkcə şair deyildi, şeir yazmırdı, o, şeiri yaşayırdı. Şeiri oxucuya yaza-yaza yaşatmağı bacarırdı. Ələkbər Salahzadənin sözlə oynamağı, sözü yonmağı, sözü cilalamağı, sözün üstündə zərgər dəqiqliyi ilə işləməyi biz şairlərə örnək olub... Salahzadə şairlərin şairi idi. Salahzadə sözlərin sözünü tapıb yazırdı. Şeirlərin şeirini yazırdı. O, şeiri sadəcə qafiyəyə, hecaya yükləmirdi. O, şeiri--içindən gələn, ilahi, gözəgörünməz bir ilham pərisinin gətirdiyi yükü elə çatdırırdı ki, bu yükün altına girmək hər oğulun işi deyildi. Onun sözünün yükü çox ağır idi».
«O QARA QARĞIYAR BİR QARI...»
Ramiz Qusarçaylı Salahzadə irsinin öyrənilməli, araşdırılmalı olduğunu diqqətə çatdırdı:
«O, təkcə böyük istedad sahibi deyildi, həm də gözəl insan idi, dost idi, redaktor idi. O qədər yumşaq idi ki, ipək kimi... Şeirlərində isə poetik obraz daşıyan sərtlik vardı. Mən Yazıçılar Birliyinin Quba filialının sədriyəm. Bizim filialla Ələkbər müəllimin əlaqələri çox geniş idi. Bizim yazarları redaktoru olduğu «Ulduz», «Qobustan» jurnallarında dərc elətdirirdi . Elə gözəl məsləhətlər verirdi ki... Hər ay yığışdığımız «Ay işığı» ədəbi məclisinin məşğələlərində Ələkbər müəllimin şeir haqqında dedikləri, mülahizələri örnək olardı... Bizim əyalət yazarları ondan çox şey öyrənərdi. Ələkbər Salahzadə heç nədən hər şey yarada bilirdi. Onun bir «Qar» şeiri var:
«Ələkbər Salahzadə elitar şair idi».
Bu sözləri AzadlıqRadiosunun «İz» proqramının ötən həftə dünyadan köçmüş şair Ələkbər Salahzadəyə həsr olunmuş sayında tənqidçi Vaqif Yusifli söylədi.
İNQİLABÇILIQ ONUN ŞEİRLƏRİNİN DAXİLİNDƏ İDİ
Onun fikrincə, şairlər müxtəlif olur:
«Şair var ki, şeirlərindən qışqırıq, haray eşidilir--yəni o, böyük bir kütlənin şairi olur. Bu şairdən inqilabçı kimi də danışmaq olur. Şair var ki, pıçıltı şairidir. Son dərəcə lirik, həzin şeirlər yazır. Şair var ki, gündəlik zamanın gedişini əks etdirir. O, zamanın şairidir. Amma Ələkbər Salahzadə oxucusu o qədər də çox olmayan, professional, elitar oxucuların şairi idi. Onun yaradıcılığını izləsəniz, heç bir partiya liderinə, rəhbər xadimə aid şeir tapa bilməzsiniz. O, Azərbaycanda baş verən ictimai-siyasi hadisələrə münasibət bildirməyən şair idi. İnqilabçılıq onun şeirlərinin daxilində, mahiyyətində idi. Birbaşa, açıq şəkildə yox idi».
«EKSPERİMENTÇİ ŞAİRLƏRİN ŞEİRLƏRİ...»
Vaqif Yusifliyə görə, bu gediş Azərbaycan poeziyasında böyük itkidir:
«O, həmişə axtarışda olan şair olub. Poetik ifadə vasitələrinin, obrazlı deyimlərin, fikrin poetik ifadəsində ən uyarlı metaforaların, təşbehlərin axtarışında olub. Bunun üçün o, dünya poeziyasının incəliklərinə bələd olub. Amma Azərbaycan şeirinin ənənələrinə də arxa çevirməyib. Yadımdadır, 60-cı illərdə Ələkbərin, Əli Kərimin, İsa İsmayılzadənin, Vaqif Səmədoğlunun, Fikrət Qacanın şeirlərinə «eksperimentçi şairlərin şeirləri» deyilərdi. Guya onlar Azərbaycan poeziyası ənənələrindən uzaqlaşırlar. Halbuki bir müddət keçəndən sonra həmin tənqidçilər onları bir şair kimi tanıdılar».
BİR İNSAN DALĞA-DALĞA AXIR... ÇUBUĞA
Vaqif Yusifli Ələkbər Salahzadəni assosiativ şeirin ilk nümunələrini yaradan şairlərdən sayır:
«Assosiativ şeir ayrı-ayrı nəsnələr, əşyalar arasında olan gözəgörünməz əlaqələri aşkara çıxarır. Bu, bizim şeirimizdə təzə idi. Məsələn, Ələkbər Maestro Niyaziyə həsr etdiyi şeirdə yazır:
Şimşək kimi
Sıyrılır
bir alqışdan
Koroğlunun qılıncı!
Bir ürəyin qanından,
bir əlin torpağından
qalxır
titrək bir çubuq-
dirijor çubuğu.
Bir insan
rişə-rişə,
Bir insan
əsəb-əsəb,
Bir insan
dalğa-dalğa
Axır çubuğa...
Yaşamağa başlayır çubuq.
Görün, nə gözəl şeirdir! Ələkbərin şeirlərində alliterasiya var. Süleyman Rüstəmdə var ey, deyir: «Çaqıl daşlı çayları Çapayev çapa-çapa» --hərflərin, sözlərin təkrarlanması. Azərbaycan şeirində bu, ən çox Ələkbər Salahzadənin şeirlərindədir. Əlbəttə, Ələkbər modern şair idi, amma Azərbaycan şeirindən gələn ənənəçilik onun şeirlərində ruh kimi yaşayırdı».
«O, SÖZÜ YONURDU!»
Şair Ramiz Qusarçaylının fikrincə, Ələkbər Salahzadə Azərbaycan ədəbiyyatının nadir istedadlarından idi:
«O, təkcə şair deyildi, şeir yazmırdı, o, şeiri yaşayırdı. Şeiri oxucuya yaza-yaza yaşatmağı bacarırdı. Ələkbər Salahzadənin sözlə oynamağı, sözü yonmağı, sözü cilalamağı, sözün üstündə zərgər dəqiqliyi ilə işləməyi biz şairlərə örnək olub... Salahzadə şairlərin şairi idi. Salahzadə sözlərin sözünü tapıb yazırdı. Şeirlərin şeirini yazırdı. O, şeiri sadəcə qafiyəyə, hecaya yükləmirdi. O, şeiri--içindən gələn, ilahi, gözəgörünməz bir ilham pərisinin gətirdiyi yükü elə çatdırırdı ki, bu yükün altına girmək hər oğulun işi deyildi. Onun sözünün yükü çox ağır idi».
«O QARA QARĞIYAR BİR QARI...»
Ramiz Qusarçaylı Salahzadə irsinin öyrənilməli, araşdırılmalı olduğunu diqqətə çatdırdı:
«O, təkcə böyük istedad sahibi deyildi, həm də gözəl insan idi, dost idi, redaktor idi. O qədər yumşaq idi ki, ipək kimi... Şeirlərində isə poetik obraz daşıyan sərtlik vardı. Mən Yazıçılar Birliyinin Quba filialının sədriyəm. Bizim filialla Ələkbər müəllimin əlaqələri çox geniş idi. Bizim yazarları redaktoru olduğu «Ulduz», «Qobustan» jurnallarında dərc elətdirirdi . Elə gözəl məsləhətlər verirdi ki... Hər ay yığışdığımız «Ay işığı» ədəbi məclisinin məşğələlərində Ələkbər müəllimin şeir haqqında dedikləri, mülahizələri örnək olardı... Bizim əyalət yazarları ondan çox şey öyrənərdi. Ələkbər Salahzadə heç nədən hər şey yarada bilirdi. Onun bir «Qar» şeiri var:
Elə bil gün o gün, qar o qar,
haradasan?
O günə qar yağar,
o qara qar yağar –
şığıyar qara qar.
Qar o qar,
Yağar ha, ha yağar,
o saça, kirpiyə qar yağar,
ağarar, ağarar,
haradasan?
Söyüdlər qarıdı,
haradasan?
Saçları ağara-ağara
yayda da düşərəm o qara.
Qurudu, yerində qurudu,
dayanıb qapıda
o qara qarğıyar
bir qarı –
haradasan?
Qar o qar,
baxaram, gözlərim ağrıyar,
izlərim qar altdan çığırar, çığırar.
Çığırar – çığırmaz
üstünə qar yağar,
qar yağar o qara,
o günə qar yağar –
haradasan?!».
haradasan?
O günə qar yağar,
o qara qar yağar –
şığıyar qara qar.
Qar o qar,
Yağar ha, ha yağar,
o saça, kirpiyə qar yağar,
ağarar, ağarar,
haradasan?
Söyüdlər qarıdı,
haradasan?
Saçları ağara-ağara
yayda da düşərəm o qara.
Qurudu, yerində qurudu,
dayanıb qapıda
o qara qarğıyar
bir qarı –
haradasan?
Qar o qar,
baxaram, gözlərim ağrıyar,
izlərim qar altdan çığırar, çığırar.
Çığırar – çığırmaz
üstünə qar yağar,
qar yağar o qara,
o günə qar yağar –
haradasan?!».