-
Görəsən nə üçün Həmid ağa “Axundov-Mirzə Cəlil yoluna” belə aşkar xəyanət etdi, gedib pirlərin və onların mücavirlərinin, mistikanın və konspirologiyanın, “yadplanetlilərin və yapplanetlilərin” təsiri altına düşdü?
Həmid ağa da son romanında elə bil bütün bu suallara və ittihamlara cavab verməyə çalışır, amma ərsəyə gələn sadəcə bəhanələrdir...
Yazıçı Həmid Herisçinin "Solaxay" romanının "Oxu zalı"ndakı müzakirəsində tənqidçilərlə yanaşı bloqçu-oxucular da iştirak edir.
Əli Novruzov
HƏMİD AĞANIN BƏHANƏLƏRİ
Həmid Herisçi müasir Azərbaycan nəsrində artıq bir zirvədir. O öz adını Azərbaycan ədəbiyyatı tarixinə gümüş hərflərlə yazdıra bilib. (Niyə məhz gümüş – sonda izah edəcəyəm.)
Əgər Həmid Herisçinin mətnlərini götürüb ucadan oxusanız, görərsiniz ki, onun hər bir mətninin öz musiqisi, öz ahəngi var.
Bundan əlavə, onun mətnlərində olduqca zəngin həyat təcrübəsi və həyat müşahidələri olur. Müəllif bu müşahidələrində bir cərrah dəqiqliyi ilə cəmiyyəti viviseksiya edir, onun bütün çalarlarını və rəngarəngliyini, gözlənilməz gözəlliyini və gözdən yayınan çirkinliyini oxucuya təqdim edə bilir.
Lakin “Solaxay” romanını oxuduqca, müəllifin öz istedadını necə sağa, sola səpələdiyini görürsən və məyus olarsan. Əvvəlki Həmid Herisçinin sanki kölgəsi qalıb.
Gəlin ondan başlayaq ki, oxucuların, xüsusən də xiridar oxucuların Həmid ağaya çoxsaylı sualları, iradları və bəzi hallarda hətta ittihamları var; və məncə, bu sual, irad və ittihamlar müəyyən qədər haqlıdır.
Görəsən nə üçün Həmid ağa “Axundov-Mirzə Cəlil yoluna” belə aşkar xəyanət etdi, gedib pirlərin və onların mücavirlərinin, mistikanın və konspirologiyanın, “yadplanetlilərin və yapplanetlilərin” təsiri altına düşdü? “Gecə kanalı”ndakı Həmid Herisçi necə oldu ki, metamorfoz keçirib “Gizli Azərbaycan”ın Həmid Herisçisinə çevrildi?
Həmid ağa da son romanında elə bil bütün bu suallara və ittihamlara cavab verməyə çalışır, amma ərsəyə gələn sadəcə bəhanələrdir. “Solaxay” romanı başdan-ayağa belə bəhanələrindən ibarətdir. Dağın siçan doğması kimi.
“Solaxay” köhnə bir Bakı qəbiristanında güclü və təsirli səhnə ilə başlayır. Yenə bir bakılını basdırırlar (bəlkə də köhnə Həmid Herisçini?), müəllif sol ayağına tabe olub qeyri-ixtiyari bir qədimi qəbrin yanına gəlir və həmin qəbrin üstündə məchul bir ilanın dərisini atmağının şahidi olur.
Elə oradaca yeni Həmid Herisçi doğulur. Necə ki, o ilan öz köhnə dərisini atıb, Həmid ağa da öz köhnə ampluasını atır, yeni əlbisəyə bürünür. Çox təsirli, güclü səhnədir – qəbiristanın bir tərəfində köhnə
soldan sağa: Həmid Herisçi və Əli Novruzov AzadlıqRadiosunun "Pen klub" proqramında, 30 avqust, 2013.
Həmid Herisçini – oxucuların rəğbətlə qarşıladığı, qibtə ilə baxdığı müəllifi basdırırlar. Qəbiristanın başqa tərəfində isə yeni Həmid Herisçi – oxucularda, dostlarda, yoldaşlarda, ədəbiyyat xiridarlarında haqlı suallar və narazılıqlar doğuran yeni müəllif peyda olur.
Kim bilir, bəlkə də elə o köhnə qəbiristanda bizim tanıdığımız Həmid ağanın bədəninə cin girib? Axı deyirlər ki, qəbiristanlarda tez-tez belə şeylər olur, cin gəlir, kiminsə bədəninə girib ruhunu zəbt edir, həmin adamı tamam dəyişir. Ya Həmid ağanı yadplanetlilər oğurlayıb və onun yerinə naməlum bir məxluqat qoyub gedib?
Əsər boyu həmin köhnə Həmid ağanın nişanələri gözə dəyməkdə davam edir, məsələn, Mirzə İbrahimovun üstünə oyuncaq tapança çəkəndə. Lakin Həmid ağanın bədəninə girmiş məlun cin tez özünü büruzə verir, hər dəfə yadımıza salır ki, bu, biz bildiyiniz Həmid Herisçi deyil ha! Ona görə də oyuncaq tapança ilə kulminasiya nöqtəsinə çatan daha bir möhtəşəm səhnə Mirzə İbrahimovun “get Facebook-da filan status yaz” tipində göstəriş verməsiylə korlanır, çilik-çilik olur...
“Solaxay” romanı Həmid Herisçinin ona ünvanlanmış iradlara, suallara, ittihamlara arxa tarixlə cavab vermək cəhdidir. Əsərin süjet və fabulasını bir kənara qoysaq və məğzinə müraciət etsək, görərik ki, Həmid Herisçi öz şanlı keçmişini sanki danmağa cəhd edir.
Əvvəldən başqa bir Həmid Herisçi olduğunu, lakin hansısa səbəblərdən yanlış istiqamətdə getdiyini vurğulamağa çalışır. Yəni mən solaxay Həmid Herisçiyəm, təbiətim belədir, amma vaxtilə sağla yazmağa məcbur olmuşam, indi isə öz təbiətimə qayıdıram.
Bu prosesin gedişatında isə müəllif heç bir tutarlı arqument gətirə bilmir. Dialoq baş tutmur. Həmid ağa “məni başa düşmürsünüz” deyib özünü ədəbi çevrədən təcrid edir, ardınca da özünü ideallaşdırır, gətirib az qala kainatın mərkəzinə yerləşdirir. “Solaxay” romanına baxsanız, bütün dünyanın Həmid Herisçi və onun Axundov soyadlı dayısı ətrafında fırlandığını görərsiniz.
Deyə bilərsiniz ki, bədii əsər uydurmadır (fiction), hətta avtobioqrafik səciyyəli olsa da. Bədii əsərə görə müəllifi analiz etmək düzgün deyil. Bədii əsərdə olan və yazıçının xarakterini yozmaq üçün istifadə edilən məqamlar bir yazıçı priyomu da ola bilər. Ən azından, Həmid Herisçi belə priyomları ilə oxucuları azmı təkərə salıb? Gah Trotski ruhunda şeir və məqalələr yazıb, gah postmodernizmdən danışıb, gah sonuncu imamdan mühazirə oxuyub.
İndi də pir və mistika havasına girib, yeni eksperiment həyata keçirir. Öz oxucularını sınağa çəkir. Görsün axıra qədər kimlər qalacaq.
Axıra çatmışkən, gümüş məsələsinə izah verim. Gümüş çox nəcib və qiymətli metaldır. İnsan sivilizasiyası üçün olduqca dəyərlidir. Qızılla assosiasiya olunan qan, hərislik, acgözlük və digər neqativ fenomenlər gümüşdən yan keçir.
Kasıb da itinin adını gümüş qoyur. Amma gümüşün bir çatışmayan cəhəti var. Bəzən gümüş ləkə götürür, üstü qaralır, xüsusən də hidrogen sulfid və ozonlu hava ilə təmasa girəndə.
İndi Həmid ağa da pirlərin, mistikanın havasına girib, adının gümüş hərfləri qaralmaqda davam edir. Təbii gümüşün qarasını xlorid turşusu aparır, bəs görəsən ədəbiyyat gümüşünün qarasını nə apara bilər?