-
Yazıçılara verilən maliyyə dəstəyi və yazıçılığı öyrədən proqramlar Qərb ədəbiyyatını tükədir.
Bunu Fransanın “La Croix” qəzetinə müsahibəsində İsveç Akademiyasının üzvü, ədəbi tənqidçi Horace Engdahl deyib.
O, Ədəbiyyat üzrə Nobel Mükafatının qalibini seçən 18 nəfərlik İsveç Akademiyasının üzvüdür.
Qalibin adı oktyabrın 9-da açıqlanacaq.
AC OL, KİŞİ OL...
Onun fikrincə, yazıçılıq fəaliyyətinin qrantlar və maliyyə dəstəyi vasitəsilə “peşəkarlaşdırılması” ədəbiyyata mənfi təsir edir. Yazıçıları cəmiyyətdən təcrid edir, onlarla cəmiyyətin institutları arasında qeyri-sağlam münasibətlər yaranmasına yol açır: “Əvvəllər yazıçılar dolanmaq üçün taksi sürücüsü, bank işçisi, katib və ofisiant işləyərdilər. Samuel Beckett və bir çox başqa yazarlar bu cür yaşayıblar”. Yəni məhrumiyyət görüblər, amma müstəqil olublar.
Engdahl deyir ki, müasir Qərb yazarlarından fərqli olaraq Asiya və Afrikadan olan bir çox yazıçıları oxuyanda belə azadlığı, müstəqilliyi hiss etmək olur.
O ümid edir ki, Asiya və Afrika ədəbiyyatının bu zənginliyi qərbləşmə və assimilyasiyanın nəticəsi olaraq aradan qalxmayacaq, itməyəcək.
BAZAR VƏ ANTİ-BAZAR
Alfred Nobel Ədəbiyyat üzrə Nobel Mükafatının “ideal yöndə yaranmış ən gözəl əsər”ə görə verilməsini vəsiyyət etmişdi. Engdahl deyir ki, indi bu meyara uyğun gələn yazıçı tapmağın mümkün olub-olmadığını bilmir. Onun sözlərinə görə, bu günün qalibləri adətən yaşı 60-ı haqlayan yazarlar olur və belə yazarların yaradıcılığı onun sadaladığı dəyişikliklərin təsirinə məruz qalmayıb:
Horace Engdahl 2008-ci ilin Ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatçısını elan edir (Həmin il mükafatı fransız yazıçısı Jean-Marie Gustave Le Clézio qazanmışdı)
“Amma mən ədəbiyyatın gələcəyindən narahatam. Bazarın hər sahəyə müdaxiləsinə görə. Bu, “anti-bazar”ın, yəni insan hisslərini və yaşantılarını yazıya köçürməyi bacaran, köklü-köməcli, mühafizə olunan bir ədəbiyyatın mövcudluğunu zəruri edir”.
"MƏRKƏZİ OLMAYAN ƏDƏBİYYAT"
2004-cü ilin Nobel mükafatçısı Elfriede Jelinek-i yaxşı mənada nümunə göstərən Engdahl guya “çərçivələri dağıdan” bəzi romanları tənqid edib, deyib ki, “bunun saxta, strateji məqsədlə edildiyini hiss edir”:
“Daha çox da Avropa, yaxud Amerikanın universitetlərində təhsil almış bu yazarlar əslində heç bir çərçivə aşmırlar, çünki onların özləri üçün aşılması vacib çərçivə kimi müəyyən etdiyi sərhədlər əslində mövcud deyil”.
Ədəbi tənqidə gəlincə, Engdahl əsl ədəbiyyat nümunələri ilə bazara məhsul kimi çıxarılan əsərlər arasında sərhədin silinməsindən narahatdır: “Biz çap olunan hər şey haqqında eyni cür danışırıq”.
Onun fikrincə, ədəbiyyatda iyerarxiya qalmayıb. Dağ nədi, çökəklik nədi, bilinmir, daha ədəbiyyatın mərkəzi yoxdur, sanki bir-biri ilə yanaşı şəkildə, eyni statusda mövcud olan adalar var.
"GÜZGÜLÜ ZALA BƏNZƏYƏN AMERİKA"
Engdahl 2008-ci ildə də Qərb ədəbiyyatı haqda sərt fikirlər söyləmişdi. Demişdi ki, ABŞ özünü dünyadan çox təcrid edib, başqalarının yazdıqlarını tərcümə edib oxumur, bu ölkənin yazıçıları ədəbi dialoqda iştirak etmirlər. Bu fikirlər o zaman qəzəbli reaksiyalar da doğurmuşdu.
Fransa qəzetinə müsahibəsində Engdahl bildirib ki, onun sözləri səhv anlaşılıb. O, Amerika yazıçılarının Nobel qazanmaq şansı olmadığını demək istəməyib. Sadəcə, onu nəzərdə tutub ki, ABŞ-da bütün diqqət Amerika yazıçıları və yerli dilə yönəlib, ABŞ divarları güzgülü zala bənzəyir, həmin divarlar Amerikanın əbədi və sonsuz təsvirini əks etdirir.
Engdahl-ın müsahibəsini İsveç Akademiyasının bu il mükafatı yapon yazıçısı Haruki Murakami, ya da afrikalı Ngũgĩ Wa Thiong’o-ya verəcəyinin əlaməti kimi yozanlar da olub. Ladbrokes mərc şirkətində favoritlər məhz onlardır.
"The Guardian"a istinadla Oxu zalı