əvvəli
Bu әsnada M ә ş ә d i İ b a d, әlindә bir yaylıq alma vә armud küçәdәn gәlib, hasarın yanında dayanır.
M ә ş ә d i İ b a d. Mәn istәyirdim ki, adaxlıbazlığa gecә gәlәm, halbuki, gündüz dә bu hasardan aşmaq çәtindir. Ya allah!... (İstәyir hasardan aşsın, amma bacarmayır). Yox görünür ki, mümkün olmayacaq. Qoy bir hambal çağırım, ayağımın altında yatsın. (Çağırır). Ada, hambal!
H a m b a l (yüyurür). Nə deyirsәn, Mәşәdi? Yükün nәdir? (Kәndirini çıxardır).
M ә ş ә d i İ b a d (cibindәn bir abbası çıxardır). Al abbasını, ayağımın altında yat.
H a m b a l. Mәşәdi, olmaya oğurluğa gedirsәn?
M ә ş ә d i İ b a d. Kәs sәsini, axmaq! Adaxlıbazlığa gedirәm!
H a m b a l. Mәşәdi, allah qüvvәt versin, amma belimi şikәst eylәrsәn. (Yıxılır. Mәşәdi İbad onun belinә çıxır vә hasardan baxır).
M ә ş ә d i İ b a d. Ada, hambal, o yaylığı mәnә ver!
H a m b a l. Mәşәdi, tәrpәnsәm yıxılarsan ki....
M ә ş ә d i İ b a d. Dayan görüm! (Düşüb yaylığı götürür, bir dә çıxanda yaylıq açılır, alma, armud yerә dağılır).
M ә ş ә d i İ b a d (hasardan baxır). Qız oradadır, yanında da bir oğlan var. Görәsәn o kimdir?
G ü l n a z (onu görüb). Vay, dәdәm vay!... O kimdir? Mәn qaçıram! (Qaçır).
M ә ş ә d i İ b a d (Sәrvәrә). Oğlan, sәn kimsәn?
S ә r v ә r. Bәs sәn kimsәn?
M ә ş ә d i İ b a d. Mәn Mәşәdi İbadam!
S ә r v ә r. Mәn Sәrvәrәm!
M ә ş ә d i İ b a d. Bәs sәn orda nә qayırırsan?
S ә r v ә r. Bәs sәn orda nә qayırırsan?
M ә ş ә d i İ b a d. Mәn adaxlıbazlığa gәlmişәm!
S ә r v ә r. Mәn dә adaxlıbazlığa gәlmişәm!
H a m b a l. A Mәşәdi, belim şikәst oldu!
M ә ş ә d i İ b a d. Ada, dayan görüm bu nә deyir! Qoçaq, sәn kimin adaxlısısan?
S ә r v ә r. Qoçaq, bәs sәn kimin adaxlısısan?
M ә ş ә d i İ b a d. Mәn Rüstәm bәyin qızı Gülnaz xanımın!
S ә r v ә r. Mәn dә Rüstәm bәyin qızı Gülnaz xanımın!
M ә ş ә d i İ b a d (acıqlı). Kәs sәsini, axmaq! Sәnin nә ixtiyarın var ki, mәnim adaxlımın adını çәkirsәn?
S ә r v ә r. Axmaq sәnsәn ki, hasara dırmaşmısan!
H a m b a l. A Mәşәdi, belim qırıldı, düş aşağı!
M ә ş ә d i İ b a d. Qurban olasan bu altımdakı hambala, yoxsa әhәdini kәsәrdim! (Düşür).
S ә r v ә r. Heç bu iş pis olmadı, görәk axırı nә olacaq?
H a m b a l. Mәşәdi, belim sınıbdır, bir abbası da verәcәksәn.
M ә ş ә d i İ b a d (hambala). Heç başa düşmürәm ki, bu nә işdir?
H a m b a l. Mәşәdi deyәsәn qızın iki namizәdi vardır?
M ә ş ә d i İ b a d. Әşi, mәn qızın halalca adaxlısı ola-ola hasarın bu tayında qalım, bir dәlәduzun birisi dә o tayda olsun? Ay bivәfa arvad! (Fikrә gedir).
M u s i q i
M ә ş ә d i İ b a d (rast oxuyur).
Mәn nә danәstәm әz әvvәl ke, to bi mehro vәfai,
Әhdi nabәstәn әz on beh ke, bә bәndi ya nә pai.
Burada mәnim yadıma Leyli vә Mәcnun әhvalatı düşür.
Mәcnun o tayda ahü zar edir,
Leyli bu tayda әğyar ilә eyş edir.
M u s i q i
İndi mәn bu tayda hambal ilә qalmışam, Yarım da o tayda әğyar ilә söhbәt edir.
M u s i q i
Yox, mәn o mәcnunlardan deyilәm, bu saat gedib qoçuları buraya yığacağam! (Gedir).
G ü l n a z ilә S ә r v ә r çıxıb oxuyurlar.
S ә r v ә r (şikәstәyi-fars oxuyur).
Ey mәlәksima ki, sәndәn özgә heyrandır sana,
Hәqq bilir, insan demәz, hәr kim ki, insandır sana.
Vermәyәn canın sәnә bulmaz hәyati-cavidan,
Zindeyi-cavid ona derlәr ki, qurbandır sana.
G ü l n a z vә S ә r v ә r (tәsnif oxuyurlar).
Gözәlim sәnsәn mәnim,
M u s i q i
Mehribanım, hәmdәmim.
M u s i q i
Dәxi yoxdur heç qәmim,
Çox şükür sәnә, ey xuda!
Olmadıq biz әğyarә fәda. (2 dәfә)
M u s i q i
Sәn mәnimsәn, mәn sәnin.
M u s i q i
Ola bilmәz özgәnin.
M u s i q i
Hәmi bir can, bir tәnin,
Çox şükür sәnә, ey xuda!
Olmadıq biz әğyarә fәda (2dәfә).
M u s i q i
Dәrdimә tapdım dava,
Qalmadı heç bir cәfa. (2 dәfә)
Axır ki, gördük sәfa,
Çox şükür sәnә, ey xuda!
Olmadıq biz әğyara fәda.
Әğyara fәda, әğyara fәda.... (2dәfә)
Bu әsnada Q o ç u Ә s g ә r vә başqa adamlar gәlib, M ә ş ә d i İ b a d l a birlikdә hasarın dalında dayanıb baxırlar.
M ә ş ә d i İ b a d. Eşidirsiniz? Bayatı oxuyur.
Bunlar hasarın deşiklәrindәn baxırlar.
G ü l n a z.
Alәmi pәrvanәyi-şәmi-camalın qıldı eşq,
Cani-alәmsәn, fәda hәr lәhzә min candır sana.
Ә s g ә r. Oxa! Qız da oxuyur ki!
M ә ş ә d i İ b a d. İndi gördünmü iş nә haldadır?
Ә s g ә r. Mәşәdi İbad, bir bәri zәhmәt çәk (qabağa gәtirib, nә isә deyir).
S ә r v ә r.
Çıxma, yarım, gecәlәr, әğyar tәnindәn sakın,
Sәn mәhi-övci-mәlahәtsәn, bu nöqsandır sana.
Ә s g ә r. İki min manat pul verәrsәn: bir min mәnim, bir min dә yoldaşlarımın.
M ә ş ә d i İ b a d. Mәn yazıq bir o qәdәr pulu sәnә haradan verim?
Ә s g ә r. Özün bil, istәrsәn çıxaq gedәk. Sәn dә camaat içindә biabır ol. Heç kәs dә sәn ilә alver etmәz. Sәnin kimi binamus adamı biz heç içimizә qoymarıq. Adә, gedәk!
M ә ş ә d i İ b a d. Bir bura bax. Yaxşı, verәrәm. Sabah gәl pulları apar, amma indi bircә әvvәl bu oğlanı öldür, yoxsa onun sәsini eşitdikcә bağrım çatlayır.
M u s i q i
Q o ç u l a r.
Ey kimsәn orda, aç qapını!
Aç qapını, gәlәk sәni öldürәk!
M u s i q i
Pişto doludur, hazır etmişik,
Aç qapını, gәlәk sәni öldürәk!
Ey, kimsәn orda, aç qapını!
Aç qapını, gәlәk görәk kimdir o,
Ey kimsәn, ey, aç qapını!
Aç qapını, gәlәk sәni öldürәk!
G ü l n a z.
Ax, Sәrvәr, qorxuram, sәni öldürәr bunlar.
Gәl tez buradan qaçaq, tez-tez, gedәk özgә şәhәrә.
Ah, Sәrvәr, qorxuram,
Açma gәl qapını sәn.
Yoxsa sәni öldürәr
Qoçunun güllәsi.
Gәl bәri, Sәrvәr, gәl!
Q o ç u l a r.
Aç qapını!
S ә r v ә r.
Söylәyin görüm bir siz,
Nә istәyirsiniz mәndәn?
Nә lazım sizә bu evdәn,
Ta xәlqin qapısından.
Qorxmuram mәn sizdәn,
Hәr nә bilsәniz edin!
Yaxşısı budur, siz gedin,
Öz iş-gücünüzә.
Q o ç u l a r.
Sәnsәn Mәşәdi İbadın
Gәlinin әlindәn alan.
Sәnsәn xәlqin evin yıxan.
Sәndә vardır çox günah,
Gәldik sәni öldürәk.
Ta kim, Mәşәdi xoş olsun.
Biz dә ondan pul alaq,
Eyşü işrәtә mәşqul olaq
Ondan biz!
Ә s g ә r (qoçulara). Çıxardın piştoları, hazır olun! Mәn bir, iki, üç dedikdә siz atın! Hazır olun! Bir ... iki....
S ә r v ә r fit çalır, qaradovoy çağırır. Q o ç u l a r hәmәn saat qoyub qaçırlar. H a m b a l ilә M ә ş ә d i İ b a d dәxi qaçırlar. S ә r v ә r gülür.
G ü l n a z. Ax, qorxudan ürәyim üstümdә durmur.
S ә r v ә r. Heç qorxma, bәri gәl, gedәk otağa (Gedirlәr).
Bu әsnada R ü s t ә m bәy küçәdә vaqe olub, hәyәtә girmәk istәyir.
R ü s t ә m b ә y. Hәrçәnd Mәşәdi İbadın bir-ikimin manat qulağını kәsdim, amma Gülnaza yazığım gәlir. Binәva bәdbәxt olacaqdır. Mәnim qızım Mәşәdi İbadın tayı deyildir, amma nә eylәmәk, pulsuzluğun üzü qara olsun.
İstәyir ki, içәri girsin, bu әsnada S ә r v ә r dәxi hәyәtdәn çıxır. Bunlar bir-birini görüb, bir qәdәr tәәccüb ilә baxışırlar.
R ü s t ә m b ә y. Sәn kimsәn vә mәnim evimdә nә qayırırsan?
S ә r v ә r. Mәn bir student babayam vә sәnin evindә heç nә eylәmirәm.
G ü l n a z ilә S ә n ә m çıxırlar.
R ü s t ә m b ә y (acıqlı). Bu saat de görüm, nә cürәt edib mәnim evimә gәlibsәn?
G ü l n a z. Öldürәcәkdir, hamımızı qıracaqdır.
S ә n ә m. Allah, sәn saxla, yazığıq!...
S ә r v ә r. Mәn sәnin evinә heç vaxt gәlmәzdim, hәrgah sәnin qızına aşiq olmasaydım vә sәnin qızın da mәnә aşiq olmasa idi.
R ü s t ә m b ә y (hirs ilә). Bu nә sözdür danışırsan? Nә cürәt edirsәn? Bu saat başına bir patron çaxaram ki, beynin dağılar.
S ә r v ә r. Patronu mәn özüm çaxacağam.
R ü s t ә m b ә y. Kimә?
S ә r v ә r. Özümә!
R ü s t ә m b ә y. Bu nә sözdür!
S ә r v ә r. Çünki mәn Gülnazı öldürәndәn sonra daha özüm yaşamayacağam.
R ü s t ә m b ә y (acıqlı). Sәn mәnim qızımı öldürә bilmәzsәn!
S ә r v ә r. Sәnin xәbәrin olmayacaqdır.
R ü s t ә m b ә y. Neçün?
S ә r v ә r. Çünki әvvәlcә sәni öldürәcәyәm.
R ü s t ә m b ә y. Bu nә danışır, әdә, dәlidir nәdir?
S ә r v ә r. Bax, sәn bu qızı bәdbәxt eylәmәk istәyirsәn. Amma mәn, Sәrvәr, sәn Rüstәm bәyә deyirәm ki, hәrgah bunu mәnә vermәsәn, onda bir güllә sәnә, bir güllә qıza vә bir güllә dә özümә vuracağam! (Gedir).
R ü s t ә m b ә y. Bacı oğlu, bir bura bax! Axı, mәn özgәsinә söz vermişәm, iş işdәn keçibdir.
S ә r v ә r. Hәrgah sәn mәn deyәnә razı olsan, işi düzәldәrәm.
R u s t ә m b ә y. Nә tövr düzәldәrsәn?
S ә r v ә r. Әvvәl de görüm, acığın soyudumu?
R ü s t ә m b ә y. Soyudu.
S ә r v ә r әyilib onun qulağına nә isә deyir.
R ü s t ә m b ә y. Әşi, qoy görәk! Eylә dә iş olarmı?
S ә r v ә r. Sәnin canın üçün, mәn düz deyirәm, razısanmı?
R ü s t ә m b ә y. Yaxşı, razıyam, amma bәlkә baş tutmadı?
S ә r v ә r. Onda qızı hәr kәsә istәyirsәn ver!
R ü s t ә m b ә y. Çox gözәl!
S ә r v ә r. Amma sәn Mәşәdi İbada heç bir söz demә vә onu tәlәsdir ki, tez toyu elәsin.
R ü s t ә m b ә y. Çox gözәl, deyәsәn ağıla batan şeydir, görәk?
S ә r v ә r. Bax, әyәr iş tutdu-tutdu vә illah tutmadı....
M u s i q i
H a m ı.
Babalı Sәrvәrin boynuna. (2 dәfә)
S ә r v ә r.
Әyәr işi düz elәmәsәm....
R ü s t ә m b ә y.
Düz elәmәsәn....
S ә r v ә r.
Gәr bacarmasam....
R ü s t ә m b ә y.
Gәr bacarmasan....
H a m ı.
Babalı Sәrvәrin boynuna. (2 dәfә)
Musiqi çalınır, oynayırlar vә sonra gedirlәr. M ә ş ә d i İ b a d pәrişan vә pәcmürdә bir hal ilә küçәdә vaqe olur, hambal da dalınca.
M u s i q i
M ә ş ә d i İ b a d (bayatı oxuyur).
Ayrı düşdüm yarımdan,
Әl çәkmişәm canımdan,
O qәdәr başımı itirmişәm ki,
Adım çıxıb yadımdan.
H a m b a l.
Mәn aşiq o kәndә dә,
Belә o kәndә dә, bu kәndә dә.
Belә әcәb oğlan qoyub getmisәn
A bu kişini әkәn dәdә!
Küçә a d a m l a r ı hamısı buraya yığılırlar.
M ә ş ә d i İ b a d.
İşlәrim hamısı zülm getdi.
At axtardım çulum getdi.
Cavan qıza bel bağladım,
Beş min manat pulum getdi.
M u s i q i
A d a m l a r.
Әvvәldәn aşina idin, yad oldun nәdәn? (2 dәfә)
Sәni qoydu qaçdı o nazik bәdәn!
Ay belә iş olmaz, bala,
Heç belә iş olmaz!
Aman, aman, aman, aman,
Ay belә iş olmaz, bala,
Heç belә iş olmaz!
M ә ş ә d i İ b a d.
Әvvәldәn bilsәydim vermәzdim pulu, (2 dәfә)
Xәlqin eylәmәzdim cibini dolu.
Ay maralım, Gülnaz, bala, ay maralım, Gülnaz!
Aman, aman, aman, aman!...
Ay maralım, Gülnaz, bala, ay maralım, Gülnaz!
A d a m l a r.
Dedin qocalıqda bir qız alasan, (2 dәfә)
Cavan qızı alıb evә salasan.
Ay belә is olmaz!...
H a m b a l. A Mәşәdi, belim sınıbdır, sәn gәl bir abbası da verginәn.
M ә ş ә d i İ b a d (lap azarlı kimi). A gedә, rәdd ol başımdan! Mәn nәyin dәrdindәyәm, sәn nәyin dәrdindәsәn. Tәki mәnim dә dәrdim sәnin kimi bir abbası olaydı.
Millәtpәrәst H ә s ә n q u l u b ә y gәlir.
H ә s ә n q u l u b ә y. Mәşәdi İbad, salamünәleyküm. A kişi, bu nә işdir? Eşitdim ki, qızın iki adaxlısı vardır?
M ә ş ә d i İ b a d. A Hәsәnqulu bәy, sәn allah, indi insaf elәyin. Sәnin yanında Rüstәm bәy demәdi ki, qızı sәnә verirәm?
H ә s ә n q u l u b ә y. Dedi!
M ә ş ә d i İ b a d. Sonra mәni evinә çağırmadı?
H ә s ә n q u l u b ә y. Çağırdı!
M ә ş ә d i İ b a d. Siz dә qonaq gәlmәdiniz?
H ә s ә n q u l u b ә y. Gәldik!
M ә ş ә d i İ b a d. Qonaqlıqda mәni mübarәkbad elәmәdiniz?
H ә s ә n q u l u b ә y. Elәdik!
M ә ş ә d i İ b a d. Birisi dә mәnә orada meymun demәdi?
H ә s ә n q u l u b ә y. Dedi.
M ә ş ә d i İ b a d. Mәn dә onunla dalaşmadım?
H ә s ә n q u l u b ә y. Dalaşdın!
M ә ş ә d i İ b a d. Siz dә bizi aralaşdırmadınız?
H ә s ә n q u l u b ә y. Aralaşdırdıq!
M ә ş ә d i İ b a d (bәrkdәn). Bәs bu nә kәlәkdir ki, Rüstәm bәy mәnim başıma gәtirir, özü dә hәlә mәnim beş min manat pulumu yeyibdir.
H ә s ә n q u l u b ә y. Sәn heç qәm eylәmә. İşi düzәltmәk asandır. İstәrsәn mәn düzәldәrәm!
M ә ş ә d i İ b a d. A kişi, atana allah rәhmәt eylәsin, düzәlt, düzәlt yoxsa әhvalım çox pәrişandır.
H ә s ә n q u l u b ә y. Çox gözәl! Onda tez ol, bir beş yüz manat ver, çünki bu işdә bir balaca pul lazımdır.
M ә ş ә d i İ b a d (tәәccüb ilә). Nә? Beş yüz manat pul verim?!
H ә s ә n q u l u b ә y. Әlbәttә, pulsuz olmaz ki!...
M ә ş ә d i İ b a d. Ә kişi, vallah, mәn dağıldım, mәn söküldüm, mәn bu qәdәr pulu haradan alım verim!
H ә s ә n q u l u b ә y. Özün bilәrsәn, amma mәn belә güman edirәm ki, beş min manat verәn adam, beş yüz dә verә bilәr, artıq pul deyildir.
M ә ş ә d i İ b a d (әlini qoynuna salıb pul çıxardır). Çünki oldun dәyirmançı, çağır gәlsin dәn, Koroğlu! Bu bir yüz, bu iki yüz, bu üç yüz. Özün dә mәnә iki yüz boşlusan, elәdi beş yüz.
H ә s ә n q u l u b ә y. Hә!... İndi işi düzәldәrәm, ancaq sәn bir qәzetçi Rzanı da gör, çünki Rüstәm bәy qәzetәdәn çox qorxan adamdır. (Baxır). Aha, budur, özü dә gәlir.
R z a vaqe olub Hәsәnqulu bәyә baş әyir vә Mәşәdi İbadın yanına gedir.
R z a bә y. Salamünәleyküm, Mәşәdi! A kişi, bu nә әhvalatdır, deyirlәr ki, qızın iki adaxlısı var imiş!
M ә ş ә d i İ b a d: Ay Rza bәy, sәndәn bir tәvәqqәm var, sәn gәl qәlәmi al әlinә vә bu әhvalatı qәzetdә yaz, Rüstәm bәyi biabır eylә, çox tәvәqqә edirәm!
R z a b ә y. Bağışlayın, Mәşәdi, mәn onu eylәyә bilmәrәm!
M ә ş ә d i İ b a d. Neyçün?
R z a b ә y. Çünki o cür şey mәnim mәslәkimә müğayirdir, bu iş sәnin öz xüsusi işindir, camaata nә dәxli var qәzetdә yazam?!
M ә ş ә d i İ b a d. A kişi, vallah, elә bunun özü qәzet әhvalatıdır.
R z a b ә y .... Yox, Mәşәdi. Mәn bacarmaram vә heç vaxt müğyir-mәslәk iş görә bilmәrәm!
M ә ş ә d i İ b a d (әlini cibinә salıb, bir yüzlük çıxardır vә guya kağız әvәzinә göstәrir.). A kişi; axır bu bir parça kağızı yazmaq çәtin şeydirmi?
R z a b ә y (pulu görür). Hә!... Bu başqa mәsәlәdir, indi başa düşdüm ki, sәn nә deyirsәn; yazaram, çox yaxşı yazaram!
M ә ş ә d i İ b a d. Bax, elә yaz ki, xalq oxuyub Rüstәm bәyә zad eylәsin..... Adı nәdir?!... Siz ona nә deyirsiniz?
R z a b ә y. İzhari-nifrәt!
M ә ş ә d i İ b a d. Hә, hә!... İzhari-nifrәt, izhari-nifrәt!
Bu halda intelligent H ә s ә n gәlir.
H ә s ә n b ә y. Sәn keçәn sәfәr mәni askarbit elәmişsәn, zato mәn sәni suda çәkmişәm.
M ә ş ә d i İ b a d. A kişi, sәn allah, әl çәk mәndәn. Mәnә meymun dedin bәs deyil, sonra da suda çәkirsәn?!
H ә s ә n b ә y. Xeyr, әl çәkmәrәm, gәrәk sudda cavab verәsәn.
M ә ş ә d i İ b a d. Ay camaat, mәn burda öz hәşrimә qalmışam, bu da gәlibdir ki, sәni suda çәkirәm!
H ә s ә n q u l u b ә y. (Mәşәdini bәri çәkir). Mәşәdi, ağzına bir şey ver, rәdd olsun!
M ә ş ә d i İ b a d. Yәni buna da pul verim?
H ә s ә n q u l u b ә y. Bir әlli manat ver, әl çәkәr.
M ә ş ә d i İ b a d (çıxardır). Ala, ala, rәdd ol bas?mdan!...
H ә s ә n b ә y. Eto druqoye delo. Әrizәmi geri alaram.
M ә ş ә d i İ b a d. Diriqoy, ya qeyri diriqoy....
H a m b a l. A Mәşәdi, bu qәdәr xәlqә pul paylıyırsan, mәnә dә bir abbası ver, belimi sındırbısan!
M ә ş ә d i İ b a d. Әşi, rәddә o ol yana, bir sәn qalmışdın ki, mәni soyasan. (Yüyurür hambalın üstә, hambal qaçır, amma sonra yenә gәlir).
H ә s ә n q u l u b ә y. Hәzәrat! Gәlin bu mәsәlәni müzakirәyә qoyaq. Axı belә iş olmaz ki, Rüstәm bәy eylәyir, bu kişi dә axı yazıqdır. Pulu gedir, özü dә biabır olur. Gәlin bu saat Rüstәm bәyi bura çağıraq vә onunla seryoznı danışaq!
H a m ı. Әlbәttә, әlbәttә.
Qapını döyürlәr. R ü s t ә m b ә y gәlir.
M u s i q i
Böylә olmaz ki, sәn aldadasan bizi,
Sәn verirsәn qızı
Özgә adama әrә getsin. (2 dәfә)
Bәs bu kişi yazıq necә etsin? (2 dәfә)
M ә ş ә d i İ b a d.
Alaha and olsun, budur deyirәm:
Qızı mәnә, qızı mәnә gәrәk verәsәn.
Vermәsәn hәrgah, eylәrәm bәdnam,
Çünki mәn bir adamam, baxmaram bәyә.
H a m ı. Böylә olmaz ki, sәn.... (i.a....).
R ü s t ә m b ә y. Sözün doğrusu, mәn qanmıram ki, siz nә deyirsiniz!
M ә ş ә d i İ b a d. Necә qanmırsan? Mәnim pulumu yeyib, yalandan deyirsәn ki, qızı sәnә verәcәyәm, amma özgәsinә verirsәn.
R ü s t ә m b ә y. Kim deyir onu?
M ә ş ә d i İ b a d. Öz gözümlә gördüm ki, sәnin qızının yanında bir cavan oğlan durubdur, soruşdum ki, әdә, sәn kimsәn, dedi: mәn qızın adaxlısıyam!
R ü s t ә m b ә y. Ha, ha, ha!... O kişi zarafat edibdir. Bilirsәnmi o kimdir? O qızın öz dayısıdır. Sәninlә lotuluq elәyibdir. Sәn dә inanırsan vә bir dә (onlara) Hәsәnqulu bәy, Rza bәy, sizin üçün eyb olsun ki, bu cürә axmaq sözә inanıb, mәnim qapıma gәlirsiniz. Mәn çox inciyirәm.
H ә s ә n q u l u b ә y. Rüstәm bәy, vallah, bağışla bizi, Mәşәdi İbad yoldan çıxartdı.
R z a b ә y. Sәn alah incimә bizdәn, burada, rus demişkәn, nedarazumeniya әmәlә gәlibdir.
M ә ş ә d i İ b a d (Rüstәm bәyә tәrәf gedib, әlindәn tutur). Bağışla, bәy, allah sәndәn razı olsun ki, bizi şәkki-şübhәdәn çıxartdın. Amma, vallah, әhvalım çox pәrişan olmuşdu. Ә kişi, mәn deyirәm ki, axı Rüstәm bәy kişidir, belә şey elәmәz. Qәrәz ki, allah şeytana lәnәt eylәsin! (Gülә-gülә). Rüstәm bәy mәn istәyirәm ki, toyu bu günlәrdә başlayam. Nә deyirsәn?
R ü s t ә m b ә y. Çox da yaxşı olar, nә qәdәr tez olsa, bir o qәdәr yaxşıdır.
M ә ş ә d i İ b a d. Onda mәn bu gün istixarә elәtdirәrәm, bu yaxın xoş günlәrin birindә toyumuzu başlarıq.
H a m ı. Allah mübarәk eylәsin! Mәşәdi İbad toy hamamında bir yerdә çimәk.
M ә ş ә d i İ b a d. İnşaallah, bir yerdә çimәrik. (Kәnara). Bu şәrtlә ki, hamam pulu sizdәn.
H a m ı.
Mәşdi İbad, çox mübarәk olsun!
Toyun sәnin çox mübarәk әst! (2dәfә)
M ә ş ә d i İ b a d.
Çox cağ olun, çox da razıyam,
Zәhmәt çәkib iş düzәltdiniz.
H a m ı.
Mәşdi İbad, çox mübarәk olsun!
Toyun sәnin çox mübarәk olsun!
Çox mübarәk olsun, çox mübarәk olsun!
Olsun, olsun, olsun, olsun!...
P ә r d ә
ÜÇÜNCÜ MӘCLİS
Bir h a m a m ı n soyunub-geyinәn yerindә vaqe olur. Sol tәrәfdә (zaldan baxarkәn) qapı vә pillәkәnlәr, cağ tәrәfdә, küncdә hamamın çimilәn yerinә girәn qapı var. Ortada hovuz vә fantan, üstündәn qәndil asılıbdır. Hamamçı Mәşәdi Qәzәnfәr sarı kürkә burünüb, bayır qapının solunda öz yerindә әylәşibdir. Qabağında manqal, üstündә güvәc, yanında mücrü. Özü dә qәlyan çәkir. Ondan bir az sağ tәrәfdә dәllәk usta M ә h ә r r ә m K ә r b ә l a y ı N ә s i r i n başını qırxır. Bir az o yanda zurnaçılar oturubdurlar. Bir kәnarda bir neçә nәfәr camadar әllәrindә qırmızı fitә, balaqları çırmala dayanıbdırlar.
M u s i q i
H a m ı (oxuyurlar).
Hamamın içindә, içindә dә çölündә (2 dәfә)
Yay, yaz, qış bahar isti, sәrin var,
Dövlәtli, kasıb, gәl, gәl, yerin var,
Dövlәtli, kasıb, tez gәl, yerin var, gәl!...
H a m a m d a n b i r s ә s.
Gәl, ey ha!... Bir yumurta!...
H a m ı.
Yaz, yaz, qış, bahar isti, sәrin var,
Dövlәtli, kasıb, gәl, gәl, yerin var.
M u s i q i
Dәllәk qırxır, hamamçı qәlyan çәkir.
M ә ş ә d i Q ә z ә n f ә r. Hәqiqәt, hәr bir şeyi fikirdәn keçirib yenә baxıb görürәm ki, dünyada hamamdan başqa lәzzәtli bir yer varsa, yenә hamamdır. Demәyin ki, özüm hamamçıyam ona görә belә danışıram, xeyr! Әşi, adam gәrәk insaf ilә danışsın: qışın soyuğunda harada qızışa bilәrsәn?
H a m ı. Hamamda!...
M ә ş ә d i Q ә z ә n f ә r. Yazın istisindә harada sәrinlәyә bilәrsәn?
H a m ı. Hamamda!
M ә ş ә d i Q ә z ә n f ә r. Daha kim deyә bilәr ki, hamam pis şeydir?
H a m ı. Әşi, heç kәs!
M ә ş ә d i Q ә z ә n f ә r. Bәs belә de!
U s t a M ә h ә r r ә m. Mәn dәllәyәm. Özüm dә ömrümün çox vaxtını hamamda keçirmişәm, heç bir belә heyfsilәnmirәm. Çünki baxıb görürәm ki, mәnim üçün hamamdan başqa heç bir yerdә xoş keçmir. Xalq gedir, adı nәdir, o klubda, mәnim klubum hamamdır. Xalq gedir teatra, mәnim teatrım hamamdır. Әşi, işlәyib yorulandan sonra harada istirahәt edә bilәrsәn?
H a m ı. Hamamda!
U s t a M ә h ә r r ә m. Harda bir parça lәzzәt görәrsәn?
H a m ı. Hamamda!
U s t a M ә h ә r r ә m. Daha kim deyә bilәr ki, hamam pis şeydir?
H a m ı. Әşi, heç kәs!
U s t a M ә h ә r r ә m. Bәs elә, de gәlsin!
H a m ı.
Hamamın içindә, içindә dә çölündә (2 dәfә)
Yay, yaz, qış, bahar isti, sәrin var,
Dövlәtli, kasıb, tez gәl, yerin var.
Dövlәtli, kasıb, tez gәl, yerin var, gәl!...
H a m a m d a n b i r s ә s. Gәl, ey ha!... Bir papiros, özü dә müştük ucunda. (Aparırlar).
H a m ı.
Yay, yaz, qış, bahar isti, sәrin var,
Dövlәtli, kasıb, gәl, gәl, yerin var.
Dövlәtli, kasıb, tez gәl, yerin var, gәl!...
M u s i q i
K ә r b ә l a y ı N ә s i r (dәllәk ülgüc itilәyәrkәn). Mәn özüm bisavadam, amma kitabda yazılanlardan oxuyurdular, mәn dә eşitmişәm: müsәlman padşahları bir yerdә şәhәr salanda ilk әvvәlcә hamam tikdirmişlәr, ondan sonra karvansara, ondan sonra mәscid. Әşi, insaf ilә danışmaq, tozun-torpağın içindә işlәyirsәn, çirkә-pasağa batırsan, bәs sonra harda tәmiz olursan?
H a m ı. Hamamda!
K ә r b ә l a y ı N ә s i r. Harda pak olursan?
H a m ı. Hamamda!
K ә r b ә l a y ı N ә s i r. Daha kim deyә bilәr ki, hamam pis şeydir?
H a m ı. Әşi, heç kәs!
K ә r b ә l a y ı N ә s i r. Bәs belә!
M ә ş ә d i Q ә z ә n f ә r. Padşah dedin, yadıma düşdü: әşi, hamam indi hürmәtdәn düşübdür, qәdim zamanlarda hamamın böyük hürmәti varmış, bütün şairlәr, süxәngulәr, nağıl deyәnlәr, dәrvişlәr hamısı hamama yığılıb, gözәl-gözәl söhbәtlәrlә hamam әhlini feyziyab edәrlәrmiş. Әşi, harada şirin-şirin söhbәt eşidirsәn?
H a m ı. Hamamda!
M ә ş ә d i Q ә z ә n f ә r. Harda dünya qayğısını yadından çıxardarsan?
H a m ı.Hamamda!
M ә ş ә d i Q ә z ә n f ә r. Daha kim deyә bilәr ki, hamam pis şeydir?
H a m ı. Әşi, heç kәs!
M ә ş ә d i Q ә z ә n f ә r. Bәs elә isә de gәlsin!
M u s i q i
H a m ı.
Hamamın içindә, içindә dә çölündә (2 dәfә)
Yay, yaz, qış, bahar isti, sәrin var,
Dövlәtli, kasıb, gәl, gәl, yerin var,
Dövlәtli, kasıb, gәl, gәl, yerin var!...
H a m a m d a n b i r s ә s. Gәl, ey he!... Ab xurdan, içindә qәmiş. (Aparırlar).
M u s i q i
H a m ı.Yay, yaz, qış, bahar isti, sәrin var,
Dövlәtli, kasıb, gәl, gәl, yerin var,
Dövlәtli, kasıb, tez gәl, yerin var! .... gәl.
U s t a M ә h ә r r ә m. Sizin canınız üçün, bir çox naxoşlular var ki, kurs qurtarmış hәkimlәr dәrmanlarından acizdirlәr. Amma naxoşu hamama gәtirәn kimi yaxşı olub sağalır. Ondan әlavә, hamam belә şeydir ki, insana zinәt verir, abıra mindirir. Özünüz deyin, harda yaxşı qan aldırmaq olar?
H a m ı. Hamamda!
U s t a M ә h ә r r ә m. Harda yaxşı baş qırxdırmaq olar?
H a m ı. Hamamda!
U s t a M ә h ә r r ә m. Harda yaxşı hәna yaxmaq olar?
H a m ı. Әşi, hamamda!
U s t a M ә h ә r r ә m. De, bәs belә!
M ә ş ә d i Q ә z ә n f ә r. Hәna dedin, yadıma Sәdi Әlyәәl-rәhmәnin bir şeri düşdü ki, günlәrin bir günündә rәhmәtlik hamamda çimәrkәn öz mәhbubindәn hәna alıb, әtrindәn bihuş olub vә o xüsusda bu şeri deyibdir:
Gili-xoşbuyi dәr hәmmam ruzi
Rәsid әz dәsti-mәhbubi be dәstәm.
Bәdu qoftәm ke, mişki, ya әnbәri
Ki, әzbuyi-delavizi-to mәstәm.
Bәqofta mәn gili-naçiz budәm
Vә leykәn moddәti ba gün neşәstәm.
Kәmali-hәmneşin bәr mәn әsәr kәrd
Vә kәrna mәn haman xakәm ki, hәstәm!
İnandırıram sizi ki, әgәr Sәdi Әlyәәlrәhmә hamama gәlmәsә idi, heç vaxt bu şeri yaza bilmәzdi. Әşi, belә olandan sonra kim deyә bilәr ki, hamam pis şeydir?
H a m ı. Heç kәs!
M ә ş ә d i Q ә z ә n f ә p. Bәs belә isә de gәlsin!
M u s i q i
H a m ı.
Hamamın içindә, içindә dә çölündә (2 dәfә)
Yay, yaz, qış, bahar isti, sәrin var,
Dövlәtli, kasıb, gәl, gәl, yerin var,
Dövlәtli, kasıb, tez gәl, yerin var, gәl!...
H a m a m d a n b i r s ә s. Gәl, ey ha!... Qәtfә! Gәl apar!
Camadarlar qәtfә ilә gedirlәr.
H a m ı.
Yay, yaz, qış, bahar isti, sәrin var,
Dövlәtli, kasıb, gәl, gәl, yerin var,
Dövlәtli, kasıb, tez gәl, yerin var, gәl!...
İçәridәn gәlirlәr. Bәy hamamdan çıxır. Zurnaçılar çalmağa başlayırlar. Pәrdә enir. Amma zurna sәsi gәlir. İki dәqiqәdәn sonra pәrdә qalxır. Zurna kәsir. Sәhnәdәkilәr geyinmәlәrini tamam edirlәr. M ә ş ә d i İ b a d yaxasını düymәlәyir, sonra әlinә aynanı alıb, saqqalına baxır. H ә s ә n q u l u b ә y surtukunu geyir, R z a b ә y varatnikini taxır. H ә s ә n b ә y başını darayır.
Ә s g ә r çәkmәlәrini geyir, h a m b a l patavasını dolayır. Sairәlәr dә kimi başını qurudur, kimi düymәlәrini bağlayır.
M ә ş ә d i Q ә z ә n f ә r. Mәşәdi İbad, sәhhәti-vücud! Allah mübarәk elәsin! Oğullu-uşaqlı olasan!
M ә ş ә d i İ b a d. Sağ olasan, vücudun bibәla olsun!
H a m ı. Allah mübarәk elәsin, allah mübarәk elәsin!
M ә ş ә d i İ b a d (cavab verir. Bir az sonra ayna әlindә). Amma deyәsәn bu sәfәr dәllәk hәnanı yaxşı yaxıbdır, daha ağ tük gözümә dәymir.
Ә s g ә r. Maşallah, lap cavan olubsan ki!
M ә ş ә d i İ b a d. Cavan olmayanda qoca deyilәm ki....
M ә ş ә d i Q ә z ә n f ә r (bәylәrә). Bәydadaşlar, hamam xoşunuza gәldimi? Çünki sizlәr bizim hamamlara gәlmәzsiniz, ona görә soruşuram.
H ә s ә n q u l u b ә y. Mәn çoxdandır ki, töbә elәmişdim, ömrüm olanı müsәlman hamamına getmәyim, amma Mәşәdi İbadın xatirәsi yanımda o qәdәr әzizdir ki, töbәmi sındırıb mәhz onun xatirәsi üçün bu hamama gәldim. Gәldim dә.... Heç, daha keçibdir.
M ә ş ә d i Q ә z ә n f ә r. Bәs belә!
R z a b ә y. Hәrgah mәn bir papaq alaydım vә o papağa beş yüz otuz altı manat pul vermiş ola idim vә bir nәfәr dә o papağı mәnim başımdan götürüb müsәlman hamamının içinә tollaya idi, mәn papaqdan әl çәkәrdim, amma hamama girmәzdim. Lakin Mәşәdi İbada söz vermişdim deyә, daha sözümdәn qaça bilmәdim.
M ә ş ә d i Q ә z ә n f ә r (sınır). Bәydadaş, guya mәnim hamamım murdardır? İçindә urus çimir, ermәni çimir, yәhudi çimir?!
R z a b ә y. Rәhmәtliyin oğlu, girirәm xәznәyә, bilmirәm ki, bu içindә çimdiyim sudur, neftdir, hәlimdir, yoxsa bozbaşdır. Hәzәrat, vallah, sabah bunu mәn qәzetimdә yazaram. Belә elәmәyin!
H ә s ә n q u l u b ә y. Әşi, insafdır, o xәznәyә mәn dә girim, bu hambal da girsin? (hambalı göstәrir).
H a m b a l. Bәy, mәgәr hambal hamamda çimmәz, bәs hambalın canı can deyil?
H ә s ә n b ә y. Rza bәy prav. Doğrudan, mәn dә xәznәyә girib bilmәdim ki, sudur, yoxsa ayrı bir jidkostdur. (Hәsәnqulu bәyә). No vı, vı rassujdayete kak burjuy! Necә yәni mәn dә girim, hambal da girsin, mәyәr hambal da sәnin kimi adam deyil?
H a m b a l. Әlbәttә, adamam!
H ә s ә n b ә y. Onun da iki qulağı var, sәnin dә!
H a m b a l. Әlbәttә, iki qulağım var, bә nәdi?
H ә s ә n b ә y. Onun da bir burnu var sәnin dә!
H a m b a l. Әlbәttә, bir burnum var, bә nәdi?
H ә s ә n b ә y. Yedinstvennaya raznitsa bundadır ki....
H ә s ә n q u l u b ә y. (sözünü kәsir). Bilirsәn nә var, Hәsәn bәy! Sәn keçәn sәfәr Mәşәdi İbadla savaşdın, yenә dә o bir evin içindә oldu ki, heç kәs bilmәdi, amma bura hamamdır, özün bilirsәn ki, obşestvenni yerdir, tәvәqqә edirәm ki, burada savaşmayasan.
H ә s ә n b ә y. Net, mәn kak istinnıy narodnik protestuyu!
Bunlar,R z a da iştirak edir,әllәrilә işarәlәrlә danışıb bәhs edirlәr.
M ә ş ә d i İ b a d (adamları nәzәrdәn keçirmәklә sayır). Görәsәn bunların hamısını hamam pulunu, inşaallah, mәn verәcәyәm, hә?... Bu bahalıqda bir bu qәdәr hamam pulu heç bilirsәn neçә elәr? Görüm, hamamçını bir nokәlәklәyә bilәrәmmi?
H ә s ә n q u l u b ә y. (münaqişәyә davam edәrәk). Da ostavte menya v pokoye!
H ә s ә n b ә y. Net! Ya doljen protestovat.
R z a b ә y. Әşi, ayıbdır hamamın içindә....
H ә s ә n q u l u b ә y. Da protestuyte, skolko xotite!
H ә s ә n b ә y (bәrkdәn). Ya ne pozvolyu, çtobı....
Ә s g ә r, R z a tez durub bunların aralarına girirlәr ki, aralaşdırsınlar.
M ә ş ә d i Q ә z ә n f ә r. Bunların hamısı, görünür ki, mәnim xәznәmin suyunun tәsirindәndir.
M ә ş ә d i I b a d (onlara). Bura bax, a!... Cәncәl elәmәk neyçün? Kişinin hamamında iki saatdır ki, müftә çimibsiniz, hәlә bir durub cәncәl dә salırsınız? Eyibdir ki.... (Sükut; hamamçıya müraciәtәn). Mәşәdi Qәzәnfәr, sәnin yadına gәlmәz; çünki çox kiçikdin, mәn ilk toy elәyәndә ki, mәrhum Kәrbәlayı Murtuzanın qızı, rәhmәtlik Sonanı almışdım, toy hәmin bu hamamda oldu. O zaman sәnin oturduğun yerdә rәhmәtlik sәnin atan Mәşәdi Sәmәndәr әylәşmişdi. Çıxanda durdum pul vermәyә, dedi: ayıbdır ki.... Nә qәdәr eylәdim, pul almadı, yalvardım-yaxardım, almadı ki, almadı.... Qәrәz, rәhmәtlik çox gözәl kişi idi....
Hamı bir-bnrinә baxıb himlәşir.
M ә ş ә d i Q ә z ә n f ә r. Heç mәnim özümü demirsәn.... Keçәn hәftә bizim Mәşәdi Muxtarın toyu idi ki, mәnimlә bәrk aşnadır. Gәldilәr hamama, gedәndә nә qәdәr eylәdi, pul almadım, dedi inciyәrәm sәndәn, dedim mәn dә inciyәrәm sәndәn, almadım. Yanında lap bu Hәsәnqulu bәyә oxşayan bir nәfәr bәy var idi. Çıxartdı cibindәn iki dәnә yüzlük üstümә atdı, istәdim almayam, razı olmadı. Әlli manat dәllәyә verdi. Camadarların hәrәsinә on manat naçay bağışladı; onun sabahı bir dә görüm ki, bir dәst yaxşı libas, iki kisә әla hәna, bir kәllә qәnd vә bir dәnә şirniyyat xonçası gәlibdir. Bunu da toy sahibi Mәşәdi Muxtar göndәrmişdi. Axşam da ki, toyda idik. Qәrәz, çox canfişanlıq oldu.
B ә y l ә r himlәşib gözlәşirlәr.
H ә s ә n q u l u b ә y. (Hәsәn bәyә). Vı vezde umestno, neumestno lezite sporit.
R z a b ә y. Yenә başladılar ki....
H ә s ә n b ә y. Ya ne moqu, ja doljen protestovat, ja çelovek s ubejdeniyem.
H ә s ә n q u l u b ә y. Da vı, prosto obmanşik i vse!
H ә s ә n b ә y (bәrkdәn). Çto? Vı menya oskorblyayete?
H ә s ә n q u l u b ә y (o da bәrkdәn). Da oskorblyu!
Ara qarışır, R z a, Ә s g ә r, sair qoçular qalxıb, onları aralaşdırmaq istәyirlәr.
H ә s ә n b ә y. V takom sluçaye ya uxoju i potrebuyu udovletvoreniye za oskorblenie. (Gedir).
R z a b ә y (onun dalınca). Hәsәn bәy, Hәsәn bәy, hara gedirsәn, bir dayan. (O da onun dalınca gedir).
H ә s ә n q u l u b ә y. (kefsiz)Hәzәrat, bagıslayın, xudafiz!... (Gedir).
Ә s g ә r (onun dalınca). Әşi, bir dayan görәk, bu saat hamımız gedirik!
Gedir, adamları da onun dalınca çıxırlar. Qalır hamam әhli ilә M ә ş ә d i İ b a d vә h a m b a l.
M ә ş ә d i İ b a d (kәnara). Lotular pul söhbәtini eşidib qaçdılar. Yox, mәnim kәlәyim baş tutmadı!
M ә ş ә d i Q ә z ә n f ә r. Mәşәdi, sәnin bu aşnaların nә hirsli adamlardır?
M ә ş ә d i İ b a d. Havanın tәsirindәndir. (Ona). Qәrdәş oğlu, haqq-hesabımız neçә elәdi?
M ә ş ә d i Q ә z ә n f ә r. Daha onu soruşmazlar ki, toy hamamıdır, neçә verirsәn ver, istәrsәn mәn dә atam kimi sәndәn heç zad almayım....
M ә ş ә d i İ b a d. Xeyr, çox sağ ol!(Kәnara). O, mәnә baha oturar. (Pul çıxardır verir). Bәsindirmi?
M ә ş ә d i Q ә z ә n f ә r. Bәsdir, allah bәrәkәt versin!
M ә ş ә d i İ b a d (camadarlara). Balam, ala, bu da sizin! Bunu da içәridәkilәrә verәrsiniz.
C a m a d a r l a r. Çox sağ ol, Mәşәdi! Allah bәrәkәt versin!
H a m b a l. Mәşәdi, abbasını vermәdin, ha!...
M ә ş ә d i İ b a d. Adә, get gör bunlar necә oldu. Deyinәn ki, qorxmayın; hamam pulu verildi, gәlsinlәr bәyi hamamdan çıxarsınlar. (Zurnaçılara). Balam, siz dә bir şey çalın, camaat yığılsın hamama, çıxaq gedәk.
Z u r n a ç ı l a r çalırlar, bir qәdәr keçmiş çıxıb gedәnlәr h a m ı s ı geri qayıdırlar.
M ә ş ә d i İ b a d, (durur). Ya allah!...
H a m b a l kömәk edib düşürür aşağı. Zurnaçılar da qabaqda çala-çala çıxıb gedirlәr.
H a m a m ç ı, d ә l l ә k M ә h ә r r ә m, K ә r b ә l a y ı N ә s i r vә
c a m a d a r l a r yerlәrindә qalır, yenә dә әvvәlki sayaqda olurlar.
M ә ş ә d i Q ә z ә n f ә r. Bu urusbabılar heç ildә bir dәfә hamama getmәzlәr, qüsl-tәharәt nә olduğunu bilmәzlәr, gәlib burda mәnim hamamımı pislәyirlәr. Әşi, bir insaf ilә danışaq: harda yuyunub tәmiz olarsan?
H a m ı. Hamamda!
U s t a M ә h ә r r ә m. Harda suya batıb çıxa bilәrsәn?
H a m ı. Hamamın xәznәsindә.
K ә r b ә l a y ı N ә s i r. Daha kim deyә bilәr ki, hamam pis şeydir?
H a m ı. Әşi, heç kәs!
M ә ş ә d i Q ә z ә n f ә r. Bәs elә isә de gәlsin!
M u s i q i
H a m ı.
Hamamın içindә, içindә dә çölündә (2 dәfә)
Yay, yaz, qış, bahar isti, sәrin var.
Dövlәtli, kasıb, gәl, gәl, yerin var,
Dövlәtli, kasıb, tez gәl, yerin var, gәl!...
M u s i q i
(U s t a M ә h ә r r ә m l ә M ә ş ә d i Q ә z ә n f ә r kürkünü salıb oynayırlar, camadarlar da çırtıq vururlar.)
P ә r d ә
DÖRDÜNCÜ MӘCLİS
M ә ş ә d i İ b a d ı n evindә vaqe olur. Toy mәclisidir. Q o ç u Ә s g ә r "Padşah" olub, yuxarı başda әylәşibdir. Sәhnәdә olanlar: H ә s ә n q u l u b ә y, R z a b ә y, Ә s g ә r vә qonaqlar. Pәrdә qalxır. Oyunçu qız lәzginka oynayır. Bәәd çıxıb gedir.
Ә s g ә r. Mәn tar çalana әmr edirәm ki, bir "Roza" havası çalsın, Hәsәnqulu bәy durub oynasın!
H ә s ә n q u l u b ә y. (ayağa durur). Padşah sağ olsun, vallah, mәn oyun bilmirәm, mәni bağışla!
Ә s g ә r. Çәkin onu ortaya, bir-iki qırmanc vurun! (Nökәrlәr Hәsәnqulu bәyi çәkib oynadırlar. Bәәdә haman qәrar ilә Rza bәy oynayır). Çәkin buraya Mәşәdi İbadı! Bәy gәrәk toyunda oynasın ki, ucuzluq olsun.
O biri otaqdan M ә ş ә d i İ b a d ı gәtirirlәr. Mәşәdi İbad "Mirzәyi" havasını oynayır.
H ә s ә n q u l u b ә y. Balam, dәxi vaxtdır, gedәk gәlini gәtirmәyә.
H a m ı. Bәli, vaxtdır. (Ayağa durub hamı gedir).
M ә ş ә d i İ b a d (daxil olur). Türkdә bir mәsәl var: deyәrlәr ki, hәr gözәlin bir eybi olar. Qonaqlar bu evdә olanda mәn o biri otaqda sәhәrdәn bәri fikirdә idim ki, ayә, mәnim eybim nәdir? İndi bilmişәm ki, mәnim bir eybim varsa, o da eybsizliyimdir. Hәrçәnd bu çox nazik mәtlәbdir, amma hәqiqәtdә dә belәdir ki, var. Hәrgah mәnim bir danә eybim olsaydı, xalq deyәrdi ki, zәrәr yoxdur, hәr gözәlin bir eybi olar. Amma indi mәnim heç bir eybim yoxdur, ona görә dә heç kәs mәnә gözәl demir. Bütün mәsәlә bundadır. Vәssәlam.... Hәr halda qız nә qәdәr gözәl olsa da bir o qәdәr mәnә baha oturdu: beş min manat Rüstәm bәy vә toy xәrci, beş yüz manat Hәsәnqulu bәyә rüşvәt, yüz manat Rza bәyә rüşvәt, әlli manat Hәsәn bәyә rüşvәt, bir abbası hambala müzd, dörd yüz manat.... Әşi, hesab elәmәsәm yaxşıdır! Daha ürәyim xarab olur. Amma pis geyinmәmişәm, ha!... (Әtrafına baxır vә dalını görmәk üçün fırlanır vә sonra bir yerdә әylәşir). Bәli, qız gәlsin görәk nә olacaqdır. (Zümzümә eylzyir):
Şәb әsl şәhido şәmo şәrabo şirini,
Ğәnmәt әst ke, şәbi ruyi dustan bini!
Qız gәlsin, amma mәn bir şeydәn qorxuram ki, evdә oturmağa hövsәlәsi gәlmәsin, çünki o cürә evdә böyümüş qız bir az kәmhövsәlә olar. (Acıqla). Ağzı nәdir! Vallahi, bax bu gündәn bir yekә qıfıl alacağam. Sәhәr durub dükana gedәndә qapını qıfıllayıb, açarını aparacağam ta axşam qayıdana qәdәr, qoy qalsın evdә, evә öyrәşsin; pәncәrәlәri dә daldan taxta ilә vurduracağam. Çox da o yan-bu yan eylәsә, döyәcәyәm, çünki arvad ki, döyülmәdi, xarab olar; arvad әrindәn nә qәdәr kötәk yesә bir o qәdәr әrin çox istәyәr. Mәn bunu qabaqlarda çox tәcrübә eylәmişәm. Rәhmәtlik Sonaya bir kәrrә bir yumruq nә tori saldımsa, iki saat nәfәsini ala bilmәdi; o idi ki, mәni görәn kmi üzümә gülәrdi. Rәhmәtlik Pәrzada günlәrin bir günü bir sillә çәkdim ki, bir dişi sındı, o idi ki, sonra bir kәrrә olsun üzümә durmadı. Tәk bircә mürtәd oğlunun qızı Gülxanıma bir ağac ilә elә çәkdim ki, o qaçan oldu ki, qaçdı! Bu da o yan-bu yan eylәsә budur, onun canıdır. (Yumruq göstәrir. Bu әsnada daldan: "allah", "allah" sәsi gәlir, zurna çalınır). Paho, gәlin gәldi, mәn qaçım!
Qaçır o biri otağa. G ә l i n i gәtirirlәr. S ә n ә m dәxi gәlin ilә içәri girir.
B i r i s i. Aha, de gәlin bәri çıxın! Sәnәm, sәn dә bu biri otağa gәl.
Hamı çıxır, tәk gәlin qalır.
M u s i q i
M ә ş ә d i İ b a d (daxil olur).
Mәn nә qәdәr, nә qәdәr qoca olsam da,
Dәyәrәm min cavana.... (vә i.a. oxuyur).
X a n ı m, ay xanım, zәhmәt çәk, başından çarşabı qoy yerә, sәnә canım qurban!
Çarşabın içindәn gәlin әvәzinә S ә r v ә r çıxıb, әlindәki siğarı tapança kimi uzadır M ә ş ә d i İ b a d a tәrәf.
M ә ş ә d i İ b a d. Vay!... (deyib çökür).
S ә r v ә r. Sәsin çıxdımı, başına bir güllә vuracağam! Tez ol, bir kağız-qәlәm götür!
M ә ş ә d i İ b a d (qorxu ilә). De qoy tap?m da!... (Stolun üstündәn kağız-qәldm götürür). Bәs indi nә qayırım?
S ә r v ә r. Otur, bu saat mәn deyәni yaz, tez ol, yoxsa vurdum güllәni!
M ә ş ә d i İ b a d. Yazım da, vallah, bu saat yazım!
S ә r v ә r Yaz! (Bәrkdәn deyir). Mәn, Mәşәdi İbad Kәrbәlayı Xocaverdi xan oğlu....
M ә ş ә d iİ b ad. Vaxsey!... Atamın adını da bilir!
S ә r v ә r. Danışma, yaz, yoxsa odlaram sәni!
M ә ş ә d i b a d. Vallah, danışmıram, yazıram, sonra?
S ә r v ә r. Rüstәm bәyin qızı Gülnaz xanımı almaq istәmirәm.
M ә ş ә d iİ b a d. İstәyirәm....
S ә r v ә r (acıqlı). İstәmirәm!...
M ә ş ә d iİ b a d. Yaxşı, istәmirәm, istәmirәm!...
S ә r v ә r. Vә tәvәqqә edirәm ki, onun kәbini geri oxunsun.
M ә ş ә d i İ b a d. Bunu kim tәvәqqә edir?
S ә r v ә r. Yaz mәn deyәni, yoxsa beynini toz eylәrәm!
M ә ş ә d i İ b a d. Yazıram, yazıram, sonra?
S ә r v ә r. Vә onun әvәzindә qulluqçu Sәnәmi alıram, yazdınmı?
M ә ş ә d i İ b a d. Yazdım....
S ә r v ә r. De qol qoy!
M ә ş ә d i İ b a d. Vaxsey!... Bәs mәnim pullarım....
S ә r v ә r. Qol qoy, yoxsa partladaram sәni. (Qol qoydurur). İndi tәrpәnmә!
M ә ş ә d i İ b a d. Tәrpәnmirәm.
S ә r v ә r. Danışma!
M ә ş ә d i İ b a d. Danışmıram.
S ә r v ә r dal-dalı gedib S ә n ә m i gәtirir.
S ә r v ә r. Bax bu sәnin arvadındır. (Dal-dalı gedir). İndi tәrpәnmә!
M ә ş ә d i İ b a d. Tәrpәnmirәm.
S ә r v ә r. Danışma!M ә ş ә d i İ b a d. Danışmıram.
S ә r v ә r birdәn dönüb cәld qaçır.
M ә ş ә d i İ b a d (çığırır). Әdә tutun, әdә qoymayın. Ay, tez olun, qaçdı! Әdә, bu nә iş idi mәnim başıma gәldi, ay tutun, ay qoymay?n!...
C a m a a t hamısı dolur içәri, sәs-küy düşür.
H ә s ә n q u l u b ә y. Әdә, bir dayan görәk nә olubdur. Mәşdi İbad, nә olub, nәql eylә görәk!
M ә ş ә d i İ b a d. Әşi, siz bu gәlini gәtirәndә bir baxmadınız görәk, bu kişidir, yoxsa arvaddır?
H a m ı. Bu nә әcәb sözdür?! Hәlbәttә, gәlin arvad olar!
M ә ş ә d i İ b a d. Amma bu gәlin kişi çıxdı. Rüstәm bәy mәnim evimi yıxdı, qızın әvәzinә mәnә kişi göndәrdi. o da qaçdı getdi.
H a m ı. Paho!... Bu nә işdir ki, o görübdür, belә dә adam aldatmaq olarmı?B i r i s IBәs nә tövr olsun, neylәmәli?
H ә s ә n q u l u b ә y.Mәşәdi, bir әlli manat ver, gedim bu saat qubernatoru buraya gәtirim? Razısan?
M ә ş ә d i İ b a d (azarlı kimi). Yox....
R z a b ә y. Mәşәdi, iyirmi manat ver, bu saat qәzetdә Rüstәm bәyi biabır eylәyim, razısan.
M ә ş ә d i İ b a d. Yox....
Ә s g ә r. Mәşәdi, bir otuz manat ver, gedim Rüstәm bәyin beyninә bir patron çaxım, razısan?
M ә ş ә d i İ b a d. Yox....
H a m ı. Bәs nә eylәmәli?
M ә ş ә d i İ b a d. Gedin qazıya deyin ki, bu arvadın kәbinini mәnim üçün kәssin!
H a m ı. Ha!... Bu başqa mәsәlәdir. Nә elәmәk: o olmasın, bu olsun, heç pis deyildir.
M u s i q i
H a m ı.
Gedin, gedin, qazıya deyin,
Qoy kәbini kәssin. (2 dәfә)
(Sәnәmә) Mәşәdiyә arvad edәk,
Razısan?
S ә n ә m. Hә! ... hә!...
H a m ı (Mәşәdi İbada). Razısan?
M ә ş ә d i İ b a d. Hә! ... hә!...
H a m ı Razısız?
M ә ş ә d i İ b a d vә S ә n ә m Hә! ... hә!...
H a m ı. Bәs gedәk biz?
M ә ş ә d i İ b a d.
Gedin, gedin, qazıya deyin,
Qoy kәbini kәssin.(2 dәfә)
(Sәnәmә) Sәni mәnә arvad edә, razısan?
S ә n ә m. Hә!... Hә!...
M ә ş ә d i İ b a d (xora). Razısız?
X o r Hә Hә!... Razıyıq!... Hә, Hә!... Bәs gedәk biz?
Bu әsnada sәhnәnin dal pәrdәsi qalxır, S ә r v ә r ilә G ü l n a z hündürdә dayanıb görünürlәr. Tar çalınır.
S ә r v ә r (bayatı-qacar oxuyur).
Yetdim vusalına yarın, çәkdim әzabını,
Aşiqsә vәsl yolunda verәr, әlbәttә, canını.
G ü l n a z.
Çün qalxdı pәrdә, әyan oldu hәr kәsә,
Mәşuqә aşiqә vasil edәr әlbәttә canini.
H a m ı (Mәşәdi İbada).
Sәn qoca, qız cavan,
Sәndә yoxdur eşq odu.
Sәrvәrindir eşqi,
Sәnә olmaz heç meyli. (2 dәfә).
M ә ş ә d i İ b a d.
Yanıma gәl, arvad, yanıma gәl,
Yanıma gәl, et mәni şad!... (2dәfә)
H a m ı.
Pulunu verdin sәn, Mәşәdi İbad,
Әlinә düşdü dul arvad,
Qәm yemә hәrçi badәbad,
Olmasa o, bu olsun!...
P ә r d ә
Bu әsnada M ә ş ә d i İ b a d, әlindә bir yaylıq alma vә armud küçәdәn gәlib, hasarın yanında dayanır.
M ә ş ә d i İ b a d. Mәn istәyirdim ki, adaxlıbazlığa gecә gәlәm, halbuki, gündüz dә bu hasardan aşmaq çәtindir. Ya allah!... (İstәyir hasardan aşsın, amma bacarmayır). Yox görünür ki, mümkün olmayacaq. Qoy bir hambal çağırım, ayağımın altında yatsın. (Çağırır). Ada, hambal!
H a m b a l (yüyurür). Nə deyirsәn, Mәşәdi? Yükün nәdir? (Kәndirini çıxardır).
M ә ş ә d i İ b a d (cibindәn bir abbası çıxardır). Al abbasını, ayağımın altında yat.
H a m b a l. Mәşәdi, olmaya oğurluğa gedirsәn?
M ә ş ә d i İ b a d. Kәs sәsini, axmaq! Adaxlıbazlığa gedirәm!
H a m b a l. Mәşәdi, allah qüvvәt versin, amma belimi şikәst eylәrsәn. (Yıxılır. Mәşәdi İbad onun belinә çıxır vә hasardan baxır).
M ә ş ә d i İ b a d. Ada, hambal, o yaylığı mәnә ver!
H a m b a l. Mәşәdi, tәrpәnsәm yıxılarsan ki....
M ә ş ә d i İ b a d. Dayan görüm! (Düşüb yaylığı götürür, bir dә çıxanda yaylıq açılır, alma, armud yerә dağılır).
M ә ş ә d i İ b a d (hasardan baxır). Qız oradadır, yanında da bir oğlan var. Görәsәn o kimdir?
G ü l n a z (onu görüb). Vay, dәdәm vay!... O kimdir? Mәn qaçıram! (Qaçır).
M ә ş ә d i İ b a d (Sәrvәrә). Oğlan, sәn kimsәn?
S ә r v ә r. Bәs sәn kimsәn?
M ә ş ә d i İ b a d. Mәn Mәşәdi İbadam!
S ә r v ә r. Mәn Sәrvәrәm!
M ә ş ә d i İ b a d. Bәs sәn orda nә qayırırsan?
S ә r v ә r. Bәs sәn orda nә qayırırsan?
M ә ş ә d i İ b a d. Mәn adaxlıbazlığa gәlmişәm!
S ә r v ә r. Mәn dә adaxlıbazlığa gәlmişәm!
H a m b a l. A Mәşәdi, belim şikәst oldu!
M ә ş ә d i İ b a d. Ada, dayan görüm bu nә deyir! Qoçaq, sәn kimin adaxlısısan?
S ә r v ә r. Qoçaq, bәs sәn kimin adaxlısısan?
M ә ş ә d i İ b a d. Mәn Rüstәm bәyin qızı Gülnaz xanımın!
S ә r v ә r. Mәn dә Rüstәm bәyin qızı Gülnaz xanımın!
M ә ş ә d i İ b a d (acıqlı). Kәs sәsini, axmaq! Sәnin nә ixtiyarın var ki, mәnim adaxlımın adını çәkirsәn?
S ә r v ә r. Axmaq sәnsәn ki, hasara dırmaşmısan!
H a m b a l. A Mәşәdi, belim qırıldı, düş aşağı!
M ә ş ә d i İ b a d. Qurban olasan bu altımdakı hambala, yoxsa әhәdini kәsәrdim! (Düşür).
S ә r v ә r. Heç bu iş pis olmadı, görәk axırı nә olacaq?
H a m b a l. Mәşәdi, belim sınıbdır, bir abbası da verәcәksәn.
M ә ş ә d i İ b a d (hambala). Heç başa düşmürәm ki, bu nә işdir?
H a m b a l. Mәşәdi deyәsәn qızın iki namizәdi vardır?
M ә ş ә d i İ b a d. Әşi, mәn qızın halalca adaxlısı ola-ola hasarın bu tayında qalım, bir dәlәduzun birisi dә o tayda olsun? Ay bivәfa arvad! (Fikrә gedir).
M u s i q i
M ә ş ә d i İ b a d (rast oxuyur).
Mәn nә danәstәm әz әvvәl ke, to bi mehro vәfai,
Әhdi nabәstәn әz on beh ke, bә bәndi ya nә pai.
Burada mәnim yadıma Leyli vә Mәcnun әhvalatı düşür.
Mәcnun o tayda ahü zar edir,
Leyli bu tayda әğyar ilә eyş edir.
M u s i q i
İndi mәn bu tayda hambal ilә qalmışam, Yarım da o tayda әğyar ilә söhbәt edir.
M u s i q i
Yox, mәn o mәcnunlardan deyilәm, bu saat gedib qoçuları buraya yığacağam! (Gedir).
G ü l n a z ilә S ә r v ә r çıxıb oxuyurlar.
S ә r v ә r (şikәstәyi-fars oxuyur).
Ey mәlәksima ki, sәndәn özgә heyrandır sana,
Hәqq bilir, insan demәz, hәr kim ki, insandır sana.
Vermәyәn canın sәnә bulmaz hәyati-cavidan,
Zindeyi-cavid ona derlәr ki, qurbandır sana.
G ü l n a z vә S ә r v ә r (tәsnif oxuyurlar).
Gözәlim sәnsәn mәnim,
M u s i q i
Mehribanım, hәmdәmim.
M u s i q i
Dәxi yoxdur heç qәmim,
Çox şükür sәnә, ey xuda!
Olmadıq biz әğyarә fәda. (2 dәfә)
M u s i q i
Sәn mәnimsәn, mәn sәnin.
M u s i q i
Ola bilmәz özgәnin.
M u s i q i
Hәmi bir can, bir tәnin,
Çox şükür sәnә, ey xuda!
Olmadıq biz әğyarә fәda (2dәfә).
M u s i q i
Dәrdimә tapdım dava,
Qalmadı heç bir cәfa. (2 dәfә)
Axır ki, gördük sәfa,
Çox şükür sәnә, ey xuda!
Olmadıq biz әğyara fәda.
Әğyara fәda, әğyara fәda.... (2dәfә)
Bu әsnada Q o ç u Ә s g ә r vә başqa adamlar gәlib, M ә ş ә d i İ b a d l a birlikdә hasarın dalında dayanıb baxırlar.
M ә ş ә d i İ b a d. Eşidirsiniz? Bayatı oxuyur.
Bunlar hasarın deşiklәrindәn baxırlar.
G ü l n a z.
Alәmi pәrvanәyi-şәmi-camalın qıldı eşq,
Cani-alәmsәn, fәda hәr lәhzә min candır sana.
Ә s g ә r. Oxa! Qız da oxuyur ki!
M ә ş ә d i İ b a d. İndi gördünmü iş nә haldadır?
Ә s g ә r. Mәşәdi İbad, bir bәri zәhmәt çәk (qabağa gәtirib, nә isә deyir).
S ә r v ә r.
Çıxma, yarım, gecәlәr, әğyar tәnindәn sakın,
Sәn mәhi-övci-mәlahәtsәn, bu nöqsandır sana.
Ә s g ә r. İki min manat pul verәrsәn: bir min mәnim, bir min dә yoldaşlarımın.
M ә ş ә d i İ b a d. Mәn yazıq bir o qәdәr pulu sәnә haradan verim?
Ә s g ә r. Özün bil, istәrsәn çıxaq gedәk. Sәn dә camaat içindә biabır ol. Heç kәs dә sәn ilә alver etmәz. Sәnin kimi binamus adamı biz heç içimizә qoymarıq. Adә, gedәk!
M ә ş ә d i İ b a d. Bir bura bax. Yaxşı, verәrәm. Sabah gәl pulları apar, amma indi bircә әvvәl bu oğlanı öldür, yoxsa onun sәsini eşitdikcә bağrım çatlayır.
M u s i q i
Q o ç u l a r.
Ey kimsәn orda, aç qapını!
Aç qapını, gәlәk sәni öldürәk!
M u s i q i
Pişto doludur, hazır etmişik,
Aç qapını, gәlәk sәni öldürәk!
Ey, kimsәn orda, aç qapını!
Aç qapını, gәlәk görәk kimdir o,
Ey kimsәn, ey, aç qapını!
Aç qapını, gәlәk sәni öldürәk!
G ü l n a z.
Ax, Sәrvәr, qorxuram, sәni öldürәr bunlar.
Gәl tez buradan qaçaq, tez-tez, gedәk özgә şәhәrә.
Ah, Sәrvәr, qorxuram,
Açma gәl qapını sәn.
Yoxsa sәni öldürәr
Qoçunun güllәsi.
Gәl bәri, Sәrvәr, gәl!
Q o ç u l a r.
Aç qapını!
S ә r v ә r.
Söylәyin görüm bir siz,
Nә istәyirsiniz mәndәn?
Nә lazım sizә bu evdәn,
Ta xәlqin qapısından.
Qorxmuram mәn sizdәn,
Hәr nә bilsәniz edin!
Yaxşısı budur, siz gedin,
Öz iş-gücünüzә.
Q o ç u l a r.
Sәnsәn Mәşәdi İbadın
Gәlinin әlindәn alan.
Sәnsәn xәlqin evin yıxan.
Sәndә vardır çox günah,
Gәldik sәni öldürәk.
Ta kim, Mәşәdi xoş olsun.
Biz dә ondan pul alaq,
Eyşü işrәtә mәşqul olaq
Ondan biz!
Ә s g ә r (qoçulara). Çıxardın piştoları, hazır olun! Mәn bir, iki, üç dedikdә siz atın! Hazır olun! Bir ... iki....
S ә r v ә r fit çalır, qaradovoy çağırır. Q o ç u l a r hәmәn saat qoyub qaçırlar. H a m b a l ilә M ә ş ә d i İ b a d dәxi qaçırlar. S ә r v ә r gülür.
G ü l n a z. Ax, qorxudan ürәyim üstümdә durmur.
S ә r v ә r. Heç qorxma, bәri gәl, gedәk otağa (Gedirlәr).
Bu әsnada R ü s t ә m bәy küçәdә vaqe olub, hәyәtә girmәk istәyir.
R ü s t ә m b ә y. Hәrçәnd Mәşәdi İbadın bir-ikimin manat qulağını kәsdim, amma Gülnaza yazığım gәlir. Binәva bәdbәxt olacaqdır. Mәnim qızım Mәşәdi İbadın tayı deyildir, amma nә eylәmәk, pulsuzluğun üzü qara olsun.
İstәyir ki, içәri girsin, bu әsnada S ә r v ә r dәxi hәyәtdәn çıxır. Bunlar bir-birini görüb, bir qәdәr tәәccüb ilә baxışırlar.
R ü s t ә m b ә y. Sәn kimsәn vә mәnim evimdә nә qayırırsan?
S ә r v ә r. Mәn bir student babayam vә sәnin evindә heç nә eylәmirәm.
G ü l n a z ilә S ә n ә m çıxırlar.
R ü s t ә m b ә y (acıqlı). Bu saat de görüm, nә cürәt edib mәnim evimә gәlibsәn?
G ü l n a z. Öldürәcәkdir, hamımızı qıracaqdır.
S ә n ә m. Allah, sәn saxla, yazığıq!...
S ә r v ә r. Mәn sәnin evinә heç vaxt gәlmәzdim, hәrgah sәnin qızına aşiq olmasaydım vә sәnin qızın da mәnә aşiq olmasa idi.
R ü s t ә m b ә y (hirs ilә). Bu nә sözdür danışırsan? Nә cürәt edirsәn? Bu saat başına bir patron çaxaram ki, beynin dağılar.
S ә r v ә r. Patronu mәn özüm çaxacağam.
R ü s t ә m b ә y. Kimә?
S ә r v ә r. Özümә!
R ü s t ә m b ә y. Bu nә sözdür!
S ә r v ә r. Çünki mәn Gülnazı öldürәndәn sonra daha özüm yaşamayacağam.
R ü s t ә m b ә y (acıqlı). Sәn mәnim qızımı öldürә bilmәzsәn!
S ә r v ә r. Sәnin xәbәrin olmayacaqdır.
R ü s t ә m b ә y. Neçün?
S ә r v ә r. Çünki әvvәlcә sәni öldürәcәyәm.
R ü s t ә m b ә y. Bu nә danışır, әdә, dәlidir nәdir?
S ә r v ә r. Bax, sәn bu qızı bәdbәxt eylәmәk istәyirsәn. Amma mәn, Sәrvәr, sәn Rüstәm bәyә deyirәm ki, hәrgah bunu mәnә vermәsәn, onda bir güllә sәnә, bir güllә qıza vә bir güllә dә özümә vuracağam! (Gedir).
R ü s t ә m b ә y. Bacı oğlu, bir bura bax! Axı, mәn özgәsinә söz vermişәm, iş işdәn keçibdir.
S ә r v ә r. Hәrgah sәn mәn deyәnә razı olsan, işi düzәldәrәm.
R u s t ә m b ә y. Nә tövr düzәldәrsәn?
S ә r v ә r. Әvvәl de görüm, acığın soyudumu?
R ü s t ә m b ә y. Soyudu.
S ә r v ә r әyilib onun qulağına nә isә deyir.
R ü s t ә m b ә y. Әşi, qoy görәk! Eylә dә iş olarmı?
S ә r v ә r. Sәnin canın üçün, mәn düz deyirәm, razısanmı?
R ü s t ә m b ә y. Yaxşı, razıyam, amma bәlkә baş tutmadı?
S ә r v ә r. Onda qızı hәr kәsә istәyirsәn ver!
R ü s t ә m b ә y. Çox gözәl!
S ә r v ә r. Amma sәn Mәşәdi İbada heç bir söz demә vә onu tәlәsdir ki, tez toyu elәsin.
R ü s t ә m b ә y. Çox gözәl, deyәsәn ağıla batan şeydir, görәk?
S ә r v ә r. Bax, әyәr iş tutdu-tutdu vә illah tutmadı....
M u s i q i
H a m ı.
Babalı Sәrvәrin boynuna. (2 dәfә)
S ә r v ә r.
Әyәr işi düz elәmәsәm....
R ü s t ә m b ә y.
Düz elәmәsәn....
S ә r v ә r.
Gәr bacarmasam....
R ü s t ә m b ә y.
Gәr bacarmasan....
H a m ı.
Babalı Sәrvәrin boynuna. (2 dәfә)
Musiqi çalınır, oynayırlar vә sonra gedirlәr. M ә ş ә d i İ b a d pәrişan vә pәcmürdә bir hal ilә küçәdә vaqe olur, hambal da dalınca.
M u s i q i
M ә ş ә d i İ b a d (bayatı oxuyur).
Ayrı düşdüm yarımdan,
Әl çәkmişәm canımdan,
O qәdәr başımı itirmişәm ki,
Adım çıxıb yadımdan.
H a m b a l.
Mәn aşiq o kәndә dә,
Belә o kәndә dә, bu kәndә dә.
Belә әcәb oğlan qoyub getmisәn
A bu kişini әkәn dәdә!
Küçә a d a m l a r ı hamısı buraya yığılırlar.
M ә ş ә d i İ b a d.
İşlәrim hamısı zülm getdi.
At axtardım çulum getdi.
Cavan qıza bel bağladım,
Beş min manat pulum getdi.
M u s i q i
A d a m l a r.
Әvvәldәn aşina idin, yad oldun nәdәn? (2 dәfә)
Sәni qoydu qaçdı o nazik bәdәn!
Ay belә iş olmaz, bala,
Heç belә iş olmaz!
Aman, aman, aman, aman,
Ay belә iş olmaz, bala,
Heç belә iş olmaz!
M ә ş ә d i İ b a d.
Әvvәldәn bilsәydim vermәzdim pulu, (2 dәfә)
Xәlqin eylәmәzdim cibini dolu.
Ay maralım, Gülnaz, bala, ay maralım, Gülnaz!
Aman, aman, aman, aman!...
Ay maralım, Gülnaz, bala, ay maralım, Gülnaz!
A d a m l a r.
Dedin qocalıqda bir qız alasan, (2 dәfә)
Cavan qızı alıb evә salasan.
Ay belә is olmaz!...
H a m b a l. A Mәşәdi, belim sınıbdır, sәn gәl bir abbası da verginәn.
M ә ş ә d i İ b a d (lap azarlı kimi). A gedә, rәdd ol başımdan! Mәn nәyin dәrdindәyәm, sәn nәyin dәrdindәsәn. Tәki mәnim dә dәrdim sәnin kimi bir abbası olaydı.
Millәtpәrәst H ә s ә n q u l u b ә y gәlir.
H ә s ә n q u l u b ә y. Mәşәdi İbad, salamünәleyküm. A kişi, bu nә işdir? Eşitdim ki, qızın iki adaxlısı vardır?
M ә ş ә d i İ b a d. A Hәsәnqulu bәy, sәn allah, indi insaf elәyin. Sәnin yanında Rüstәm bәy demәdi ki, qızı sәnә verirәm?
H ә s ә n q u l u b ә y. Dedi!
M ә ş ә d i İ b a d. Sonra mәni evinә çağırmadı?
H ә s ә n q u l u b ә y. Çağırdı!
M ә ş ә d i İ b a d. Siz dә qonaq gәlmәdiniz?
H ә s ә n q u l u b ә y. Gәldik!
M ә ş ә d i İ b a d. Qonaqlıqda mәni mübarәkbad elәmәdiniz?
H ә s ә n q u l u b ә y. Elәdik!
M ә ş ә d i İ b a d. Birisi dә mәnә orada meymun demәdi?
H ә s ә n q u l u b ә y. Dedi.
M ә ş ә d i İ b a d. Mәn dә onunla dalaşmadım?
H ә s ә n q u l u b ә y. Dalaşdın!
M ә ş ә d i İ b a d. Siz dә bizi aralaşdırmadınız?
H ә s ә n q u l u b ә y. Aralaşdırdıq!
M ә ş ә d i İ b a d (bәrkdәn). Bәs bu nә kәlәkdir ki, Rüstәm bәy mәnim başıma gәtirir, özü dә hәlә mәnim beş min manat pulumu yeyibdir.
H ә s ә n q u l u b ә y. Sәn heç qәm eylәmә. İşi düzәltmәk asandır. İstәrsәn mәn düzәldәrәm!
M ә ş ә d i İ b a d. A kişi, atana allah rәhmәt eylәsin, düzәlt, düzәlt yoxsa әhvalım çox pәrişandır.
H ә s ә n q u l u b ә y. Çox gözәl! Onda tez ol, bir beş yüz manat ver, çünki bu işdә bir balaca pul lazımdır.
M ә ş ә d i İ b a d (tәәccüb ilә). Nә? Beş yüz manat pul verim?!
H ә s ә n q u l u b ә y. Әlbәttә, pulsuz olmaz ki!...
M ә ş ә d i İ b a d. Ә kişi, vallah, mәn dağıldım, mәn söküldüm, mәn bu qәdәr pulu haradan alım verim!
H ә s ә n q u l u b ә y. Özün bilәrsәn, amma mәn belә güman edirәm ki, beş min manat verәn adam, beş yüz dә verә bilәr, artıq pul deyildir.
M ә ş ә d i İ b a d (әlini qoynuna salıb pul çıxardır). Çünki oldun dәyirmançı, çağır gәlsin dәn, Koroğlu! Bu bir yüz, bu iki yüz, bu üç yüz. Özün dә mәnә iki yüz boşlusan, elәdi beş yüz.
H ә s ә n q u l u b ә y. Hә!... İndi işi düzәldәrәm, ancaq sәn bir qәzetçi Rzanı da gör, çünki Rüstәm bәy qәzetәdәn çox qorxan adamdır. (Baxır). Aha, budur, özü dә gәlir.
R z a vaqe olub Hәsәnqulu bәyә baş әyir vә Mәşәdi İbadın yanına gedir.
R z a bә y. Salamünәleyküm, Mәşәdi! A kişi, bu nә әhvalatdır, deyirlәr ki, qızın iki adaxlısı var imiş!
M ә ş ә d i İ b a d: Ay Rza bәy, sәndәn bir tәvәqqәm var, sәn gәl qәlәmi al әlinә vә bu әhvalatı qәzetdә yaz, Rüstәm bәyi biabır eylә, çox tәvәqqә edirәm!
R z a b ә y. Bağışlayın, Mәşәdi, mәn onu eylәyә bilmәrәm!
M ә ş ә d i İ b a d. Neyçün?
R z a b ә y. Çünki o cür şey mәnim mәslәkimә müğayirdir, bu iş sәnin öz xüsusi işindir, camaata nә dәxli var qәzetdә yazam?!
M ә ş ә d i İ b a d. A kişi, vallah, elә bunun özü qәzet әhvalatıdır.
R z a b ә y .... Yox, Mәşәdi. Mәn bacarmaram vә heç vaxt müğyir-mәslәk iş görә bilmәrәm!
M ә ş ә d i İ b a d (әlini cibinә salıb, bir yüzlük çıxardır vә guya kağız әvәzinә göstәrir.). A kişi; axır bu bir parça kağızı yazmaq çәtin şeydirmi?
R z a b ә y (pulu görür). Hә!... Bu başqa mәsәlәdir, indi başa düşdüm ki, sәn nә deyirsәn; yazaram, çox yaxşı yazaram!
M ә ş ә d i İ b a d. Bax, elә yaz ki, xalq oxuyub Rüstәm bәyә zad eylәsin..... Adı nәdir?!... Siz ona nә deyirsiniz?
R z a b ә y. İzhari-nifrәt!
M ә ş ә d i İ b a d. Hә, hә!... İzhari-nifrәt, izhari-nifrәt!
Bu halda intelligent H ә s ә n gәlir.
H ә s ә n b ә y. Sәn keçәn sәfәr mәni askarbit elәmişsәn, zato mәn sәni suda çәkmişәm.
M ә ş ә d i İ b a d. A kişi, sәn allah, әl çәk mәndәn. Mәnә meymun dedin bәs deyil, sonra da suda çәkirsәn?!
H ә s ә n b ә y. Xeyr, әl çәkmәrәm, gәrәk sudda cavab verәsәn.
M ә ş ә d i İ b a d. Ay camaat, mәn burda öz hәşrimә qalmışam, bu da gәlibdir ki, sәni suda çәkirәm!
H ә s ә n q u l u b ә y. (Mәşәdini bәri çәkir). Mәşәdi, ağzına bir şey ver, rәdd olsun!
M ә ş ә d i İ b a d. Yәni buna da pul verim?
H ә s ә n q u l u b ә y. Bir әlli manat ver, әl çәkәr.
M ә ş ә d i İ b a d (çıxardır). Ala, ala, rәdd ol bas?mdan!...
H ә s ә n b ә y. Eto druqoye delo. Әrizәmi geri alaram.
M ә ş ә d i İ b a d. Diriqoy, ya qeyri diriqoy....
H a m b a l. A Mәşәdi, bu qәdәr xәlqә pul paylıyırsan, mәnә dә bir abbası ver, belimi sındırbısan!
M ә ş ә d i İ b a d. Әşi, rәddә o ol yana, bir sәn qalmışdın ki, mәni soyasan. (Yüyurür hambalın üstә, hambal qaçır, amma sonra yenә gәlir).
H ә s ә n q u l u b ә y. Hәzәrat! Gәlin bu mәsәlәni müzakirәyә qoyaq. Axı belә iş olmaz ki, Rüstәm bәy eylәyir, bu kişi dә axı yazıqdır. Pulu gedir, özü dә biabır olur. Gәlin bu saat Rüstәm bәyi bura çağıraq vә onunla seryoznı danışaq!
H a m ı. Әlbәttә, әlbәttә.
Qapını döyürlәr. R ü s t ә m b ә y gәlir.
M u s i q i
Böylә olmaz ki, sәn aldadasan bizi,
Sәn verirsәn qızı
Özgә adama әrә getsin. (2 dәfә)
Bәs bu kişi yazıq necә etsin? (2 dәfә)
M ә ş ә d i İ b a d.
Alaha and olsun, budur deyirәm:
Qızı mәnә, qızı mәnә gәrәk verәsәn.
Vermәsәn hәrgah, eylәrәm bәdnam,
Çünki mәn bir adamam, baxmaram bәyә.
H a m ı. Böylә olmaz ki, sәn.... (i.a....).
R ü s t ә m b ә y. Sözün doğrusu, mәn qanmıram ki, siz nә deyirsiniz!
M ә ş ә d i İ b a d. Necә qanmırsan? Mәnim pulumu yeyib, yalandan deyirsәn ki, qızı sәnә verәcәyәm, amma özgәsinә verirsәn.
R ü s t ә m b ә y. Kim deyir onu?
M ә ş ә d i İ b a d. Öz gözümlә gördüm ki, sәnin qızının yanında bir cavan oğlan durubdur, soruşdum ki, әdә, sәn kimsәn, dedi: mәn qızın adaxlısıyam!
R ü s t ә m b ә y. Ha, ha, ha!... O kişi zarafat edibdir. Bilirsәnmi o kimdir? O qızın öz dayısıdır. Sәninlә lotuluq elәyibdir. Sәn dә inanırsan vә bir dә (onlara) Hәsәnqulu bәy, Rza bәy, sizin üçün eyb olsun ki, bu cürә axmaq sözә inanıb, mәnim qapıma gәlirsiniz. Mәn çox inciyirәm.
H ә s ә n q u l u b ә y. Rüstәm bәy, vallah, bağışla bizi, Mәşәdi İbad yoldan çıxartdı.
R z a b ә y. Sәn alah incimә bizdәn, burada, rus demişkәn, nedarazumeniya әmәlә gәlibdir.
M ә ş ә d i İ b a d (Rüstәm bәyә tәrәf gedib, әlindәn tutur). Bağışla, bәy, allah sәndәn razı olsun ki, bizi şәkki-şübhәdәn çıxartdın. Amma, vallah, әhvalım çox pәrişan olmuşdu. Ә kişi, mәn deyirәm ki, axı Rüstәm bәy kişidir, belә şey elәmәz. Qәrәz ki, allah şeytana lәnәt eylәsin! (Gülә-gülә). Rüstәm bәy mәn istәyirәm ki, toyu bu günlәrdә başlayam. Nә deyirsәn?
R ü s t ә m b ә y. Çox da yaxşı olar, nә qәdәr tez olsa, bir o qәdәr yaxşıdır.
M ә ş ә d i İ b a d. Onda mәn bu gün istixarә elәtdirәrәm, bu yaxın xoş günlәrin birindә toyumuzu başlarıq.
H a m ı. Allah mübarәk eylәsin! Mәşәdi İbad toy hamamında bir yerdә çimәk.
M ә ş ә d i İ b a d. İnşaallah, bir yerdә çimәrik. (Kәnara). Bu şәrtlә ki, hamam pulu sizdәn.
H a m ı.
Mәşdi İbad, çox mübarәk olsun!
Toyun sәnin çox mübarәk әst! (2dәfә)
M ә ş ә d i İ b a d.
Çox cağ olun, çox da razıyam,
Zәhmәt çәkib iş düzәltdiniz.
H a m ı.
Mәşdi İbad, çox mübarәk olsun!
Toyun sәnin çox mübarәk olsun!
Çox mübarәk olsun, çox mübarәk olsun!
Olsun, olsun, olsun, olsun!...
P ә r d ә
ÜÇÜNCÜ MӘCLİS
Bir h a m a m ı n soyunub-geyinәn yerindә vaqe olur. Sol tәrәfdә (zaldan baxarkәn) qapı vә pillәkәnlәr, cağ tәrәfdә, küncdә hamamın çimilәn yerinә girәn qapı var. Ortada hovuz vә fantan, üstündәn qәndil asılıbdır. Hamamçı Mәşәdi Qәzәnfәr sarı kürkә burünüb, bayır qapının solunda öz yerindә әylәşibdir. Qabağında manqal, üstündә güvәc, yanında mücrü. Özü dә qәlyan çәkir. Ondan bir az sağ tәrәfdә dәllәk usta M ә h ә r r ә m K ә r b ә l a y ı N ә s i r i n başını qırxır. Bir az o yanda zurnaçılar oturubdurlar. Bir kәnarda bir neçә nәfәr camadar әllәrindә qırmızı fitә, balaqları çırmala dayanıbdırlar.
M u s i q i
H a m ı (oxuyurlar).
Hamamın içindә, içindә dә çölündә (2 dәfә)
Yay, yaz, qış bahar isti, sәrin var,
Dövlәtli, kasıb, gәl, gәl, yerin var,
Dövlәtli, kasıb, tez gәl, yerin var, gәl!...
H a m a m d a n b i r s ә s.
Gәl, ey ha!... Bir yumurta!...
H a m ı.
Yaz, yaz, qış, bahar isti, sәrin var,
Dövlәtli, kasıb, gәl, gәl, yerin var.
M u s i q i
Dәllәk qırxır, hamamçı qәlyan çәkir.
M ә ş ә d i Q ә z ә n f ә r. Hәqiqәt, hәr bir şeyi fikirdәn keçirib yenә baxıb görürәm ki, dünyada hamamdan başqa lәzzәtli bir yer varsa, yenә hamamdır. Demәyin ki, özüm hamamçıyam ona görә belә danışıram, xeyr! Әşi, adam gәrәk insaf ilә danışsın: qışın soyuğunda harada qızışa bilәrsәn?
H a m ı. Hamamda!...
M ә ş ә d i Q ә z ә n f ә r. Yazın istisindә harada sәrinlәyә bilәrsәn?
H a m ı. Hamamda!
M ә ş ә d i Q ә z ә n f ә r. Daha kim deyә bilәr ki, hamam pis şeydir?
H a m ı. Әşi, heç kәs!
M ә ş ә d i Q ә z ә n f ә r. Bәs belә de!
U s t a M ә h ә r r ә m. Mәn dәllәyәm. Özüm dә ömrümün çox vaxtını hamamda keçirmişәm, heç bir belә heyfsilәnmirәm. Çünki baxıb görürәm ki, mәnim üçün hamamdan başqa heç bir yerdә xoş keçmir. Xalq gedir, adı nәdir, o klubda, mәnim klubum hamamdır. Xalq gedir teatra, mәnim teatrım hamamdır. Әşi, işlәyib yorulandan sonra harada istirahәt edә bilәrsәn?
H a m ı. Hamamda!
U s t a M ә h ә r r ә m. Harda bir parça lәzzәt görәrsәn?
H a m ı. Hamamda!
U s t a M ә h ә r r ә m. Daha kim deyә bilәr ki, hamam pis şeydir?
H a m ı. Әşi, heç kәs!
U s t a M ә h ә r r ә m. Bәs elә, de gәlsin!
H a m ı.
Hamamın içindә, içindә dә çölündә (2 dәfә)
Yay, yaz, qış, bahar isti, sәrin var,
Dövlәtli, kasıb, tez gәl, yerin var.
Dövlәtli, kasıb, tez gәl, yerin var, gәl!...
H a m a m d a n b i r s ә s. Gәl, ey ha!... Bir papiros, özü dә müştük ucunda. (Aparırlar).
H a m ı.
Yay, yaz, qış, bahar isti, sәrin var,
Dövlәtli, kasıb, gәl, gәl, yerin var.
Dövlәtli, kasıb, tez gәl, yerin var, gәl!...
M u s i q i
K ә r b ә l a y ı N ә s i r (dәllәk ülgüc itilәyәrkәn). Mәn özüm bisavadam, amma kitabda yazılanlardan oxuyurdular, mәn dә eşitmişәm: müsәlman padşahları bir yerdә şәhәr salanda ilk әvvәlcә hamam tikdirmişlәr, ondan sonra karvansara, ondan sonra mәscid. Әşi, insaf ilә danışmaq, tozun-torpağın içindә işlәyirsәn, çirkә-pasağa batırsan, bәs sonra harda tәmiz olursan?
H a m ı. Hamamda!
K ә r b ә l a y ı N ә s i r. Harda pak olursan?
H a m ı. Hamamda!
K ә r b ә l a y ı N ә s i r. Daha kim deyә bilәr ki, hamam pis şeydir?
H a m ı. Әşi, heç kәs!
K ә r b ә l a y ı N ә s i r. Bәs belә!
M ә ş ә d i Q ә z ә n f ә r. Padşah dedin, yadıma düşdü: әşi, hamam indi hürmәtdәn düşübdür, qәdim zamanlarda hamamın böyük hürmәti varmış, bütün şairlәr, süxәngulәr, nağıl deyәnlәr, dәrvişlәr hamısı hamama yığılıb, gözәl-gözәl söhbәtlәrlә hamam әhlini feyziyab edәrlәrmiş. Әşi, harada şirin-şirin söhbәt eşidirsәn?
H a m ı. Hamamda!
M ә ş ә d i Q ә z ә n f ә r. Harda dünya qayğısını yadından çıxardarsan?
H a m ı.Hamamda!
M ә ş ә d i Q ә z ә n f ә r. Daha kim deyә bilәr ki, hamam pis şeydir?
H a m ı. Әşi, heç kәs!
M ә ş ә d i Q ә z ә n f ә r. Bәs elә isә de gәlsin!
M u s i q i
H a m ı.
Hamamın içindә, içindә dә çölündә (2 dәfә)
Yay, yaz, qış, bahar isti, sәrin var,
Dövlәtli, kasıb, gәl, gәl, yerin var,
Dövlәtli, kasıb, gәl, gәl, yerin var!...
H a m a m d a n b i r s ә s. Gәl, ey he!... Ab xurdan, içindә qәmiş. (Aparırlar).
M u s i q i
H a m ı.Yay, yaz, qış, bahar isti, sәrin var,
Dövlәtli, kasıb, gәl, gәl, yerin var,
Dövlәtli, kasıb, tez gәl, yerin var! .... gәl.
U s t a M ә h ә r r ә m. Sizin canınız üçün, bir çox naxoşlular var ki, kurs qurtarmış hәkimlәr dәrmanlarından acizdirlәr. Amma naxoşu hamama gәtirәn kimi yaxşı olub sağalır. Ondan әlavә, hamam belә şeydir ki, insana zinәt verir, abıra mindirir. Özünüz deyin, harda yaxşı qan aldırmaq olar?
H a m ı. Hamamda!
U s t a M ә h ә r r ә m. Harda yaxşı baş qırxdırmaq olar?
H a m ı. Hamamda!
U s t a M ә h ә r r ә m. Harda yaxşı hәna yaxmaq olar?
H a m ı. Әşi, hamamda!
U s t a M ә h ә r r ә m. De, bәs belә!
M ә ş ә d i Q ә z ә n f ә r. Hәna dedin, yadıma Sәdi Әlyәәl-rәhmәnin bir şeri düşdü ki, günlәrin bir günündә rәhmәtlik hamamda çimәrkәn öz mәhbubindәn hәna alıb, әtrindәn bihuş olub vә o xüsusda bu şeri deyibdir:
Gili-xoşbuyi dәr hәmmam ruzi
Rәsid әz dәsti-mәhbubi be dәstәm.
Bәdu qoftәm ke, mişki, ya әnbәri
Ki, әzbuyi-delavizi-to mәstәm.
Bәqofta mәn gili-naçiz budәm
Vә leykәn moddәti ba gün neşәstәm.
Kәmali-hәmneşin bәr mәn әsәr kәrd
Vә kәrna mәn haman xakәm ki, hәstәm!
İnandırıram sizi ki, әgәr Sәdi Әlyәәlrәhmә hamama gәlmәsә idi, heç vaxt bu şeri yaza bilmәzdi. Әşi, belә olandan sonra kim deyә bilәr ki, hamam pis şeydir?
H a m ı. Heç kәs!
M ә ş ә d i Q ә z ә n f ә p. Bәs belә isә de gәlsin!
M u s i q i
H a m ı.
Hamamın içindә, içindә dә çölündә (2 dәfә)
Yay, yaz, qış, bahar isti, sәrin var,
Dövlәtli, kasıb, gәl, gәl, yerin var,
Dövlәtli, kasıb, tez gәl, yerin var, gәl!...
H a m a m d a n b i r s ә s. Gәl, ey ha!... Qәtfә! Gәl apar!
Camadarlar qәtfә ilә gedirlәr.
H a m ı.
Yay, yaz, qış, bahar isti, sәrin var,
Dövlәtli, kasıb, gәl, gәl, yerin var,
Dövlәtli, kasıb, tez gәl, yerin var, gәl!...
İçәridәn gәlirlәr. Bәy hamamdan çıxır. Zurnaçılar çalmağa başlayırlar. Pәrdә enir. Amma zurna sәsi gәlir. İki dәqiqәdәn sonra pәrdә qalxır. Zurna kәsir. Sәhnәdәkilәr geyinmәlәrini tamam edirlәr. M ә ş ә d i İ b a d yaxasını düymәlәyir, sonra әlinә aynanı alıb, saqqalına baxır. H ә s ә n q u l u b ә y surtukunu geyir, R z a b ә y varatnikini taxır. H ә s ә n b ә y başını darayır.
Ә s g ә r çәkmәlәrini geyir, h a m b a l patavasını dolayır. Sairәlәr dә kimi başını qurudur, kimi düymәlәrini bağlayır.
M ә ş ә d i Q ә z ә n f ә r. Mәşәdi İbad, sәhhәti-vücud! Allah mübarәk elәsin! Oğullu-uşaqlı olasan!
M ә ş ә d i İ b a d. Sağ olasan, vücudun bibәla olsun!
H a m ı. Allah mübarәk elәsin, allah mübarәk elәsin!
M ә ş ә d i İ b a d (cavab verir. Bir az sonra ayna әlindә). Amma deyәsәn bu sәfәr dәllәk hәnanı yaxşı yaxıbdır, daha ağ tük gözümә dәymir.
Ә s g ә r. Maşallah, lap cavan olubsan ki!
M ә ş ә d i İ b a d. Cavan olmayanda qoca deyilәm ki....
M ә ş ә d i Q ә z ә n f ә r (bәylәrә). Bәydadaşlar, hamam xoşunuza gәldimi? Çünki sizlәr bizim hamamlara gәlmәzsiniz, ona görә soruşuram.
H ә s ә n q u l u b ә y. Mәn çoxdandır ki, töbә elәmişdim, ömrüm olanı müsәlman hamamına getmәyim, amma Mәşәdi İbadın xatirәsi yanımda o qәdәr әzizdir ki, töbәmi sındırıb mәhz onun xatirәsi üçün bu hamama gәldim. Gәldim dә.... Heç, daha keçibdir.
M ә ş ә d i Q ә z ә n f ә r. Bәs belә!
R z a b ә y. Hәrgah mәn bir papaq alaydım vә o papağa beş yüz otuz altı manat pul vermiş ola idim vә bir nәfәr dә o papağı mәnim başımdan götürüb müsәlman hamamının içinә tollaya idi, mәn papaqdan әl çәkәrdim, amma hamama girmәzdim. Lakin Mәşәdi İbada söz vermişdim deyә, daha sözümdәn qaça bilmәdim.
M ә ş ә d i Q ә z ә n f ә r (sınır). Bәydadaş, guya mәnim hamamım murdardır? İçindә urus çimir, ermәni çimir, yәhudi çimir?!
R z a b ә y. Rәhmәtliyin oğlu, girirәm xәznәyә, bilmirәm ki, bu içindә çimdiyim sudur, neftdir, hәlimdir, yoxsa bozbaşdır. Hәzәrat, vallah, sabah bunu mәn qәzetimdә yazaram. Belә elәmәyin!
H ә s ә n q u l u b ә y. Әşi, insafdır, o xәznәyә mәn dә girim, bu hambal da girsin? (hambalı göstәrir).
H a m b a l. Bәy, mәgәr hambal hamamda çimmәz, bәs hambalın canı can deyil?
H ә s ә n b ә y. Rza bәy prav. Doğrudan, mәn dә xәznәyә girib bilmәdim ki, sudur, yoxsa ayrı bir jidkostdur. (Hәsәnqulu bәyә). No vı, vı rassujdayete kak burjuy! Necә yәni mәn dә girim, hambal da girsin, mәyәr hambal da sәnin kimi adam deyil?
H a m b a l. Әlbәttә, adamam!
H ә s ә n b ә y. Onun da iki qulağı var, sәnin dә!
H a m b a l. Әlbәttә, iki qulağım var, bә nәdi?
H ә s ә n b ә y. Onun da bir burnu var sәnin dә!
H a m b a l. Әlbәttә, bir burnum var, bә nәdi?
H ә s ә n b ә y. Yedinstvennaya raznitsa bundadır ki....
H ә s ә n q u l u b ә y. (sözünü kәsir). Bilirsәn nә var, Hәsәn bәy! Sәn keçәn sәfәr Mәşәdi İbadla savaşdın, yenә dә o bir evin içindә oldu ki, heç kәs bilmәdi, amma bura hamamdır, özün bilirsәn ki, obşestvenni yerdir, tәvәqqә edirәm ki, burada savaşmayasan.
H ә s ә n b ә y. Net, mәn kak istinnıy narodnik protestuyu!
Bunlar,R z a da iştirak edir,әllәrilә işarәlәrlә danışıb bәhs edirlәr.
M ә ş ә d i İ b a d (adamları nәzәrdәn keçirmәklә sayır). Görәsәn bunların hamısını hamam pulunu, inşaallah, mәn verәcәyәm, hә?... Bu bahalıqda bir bu qәdәr hamam pulu heç bilirsәn neçә elәr? Görüm, hamamçını bir nokәlәklәyә bilәrәmmi?
H ә s ә n q u l u b ә y. (münaqişәyә davam edәrәk). Da ostavte menya v pokoye!
H ә s ә n b ә y. Net! Ya doljen protestovat.
R z a b ә y. Әşi, ayıbdır hamamın içindә....
H ә s ә n q u l u b ә y. Da protestuyte, skolko xotite!
H ә s ә n b ә y (bәrkdәn). Ya ne pozvolyu, çtobı....
Ә s g ә r, R z a tez durub bunların aralarına girirlәr ki, aralaşdırsınlar.
M ә ş ә d i Q ә z ә n f ә r. Bunların hamısı, görünür ki, mәnim xәznәmin suyunun tәsirindәndir.
M ә ş ә d i I b a d (onlara). Bura bax, a!... Cәncәl elәmәk neyçün? Kişinin hamamında iki saatdır ki, müftә çimibsiniz, hәlә bir durub cәncәl dә salırsınız? Eyibdir ki.... (Sükut; hamamçıya müraciәtәn). Mәşәdi Qәzәnfәr, sәnin yadına gәlmәz; çünki çox kiçikdin, mәn ilk toy elәyәndә ki, mәrhum Kәrbәlayı Murtuzanın qızı, rәhmәtlik Sonanı almışdım, toy hәmin bu hamamda oldu. O zaman sәnin oturduğun yerdә rәhmәtlik sәnin atan Mәşәdi Sәmәndәr әylәşmişdi. Çıxanda durdum pul vermәyә, dedi: ayıbdır ki.... Nә qәdәr eylәdim, pul almadı, yalvardım-yaxardım, almadı ki, almadı.... Qәrәz, rәhmәtlik çox gözәl kişi idi....
Hamı bir-bnrinә baxıb himlәşir.
M ә ş ә d i Q ә z ә n f ә r. Heç mәnim özümü demirsәn.... Keçәn hәftә bizim Mәşәdi Muxtarın toyu idi ki, mәnimlә bәrk aşnadır. Gәldilәr hamama, gedәndә nә qәdәr eylәdi, pul almadım, dedi inciyәrәm sәndәn, dedim mәn dә inciyәrәm sәndәn, almadım. Yanında lap bu Hәsәnqulu bәyә oxşayan bir nәfәr bәy var idi. Çıxartdı cibindәn iki dәnә yüzlük üstümә atdı, istәdim almayam, razı olmadı. Әlli manat dәllәyә verdi. Camadarların hәrәsinә on manat naçay bağışladı; onun sabahı bir dә görüm ki, bir dәst yaxşı libas, iki kisә әla hәna, bir kәllә qәnd vә bir dәnә şirniyyat xonçası gәlibdir. Bunu da toy sahibi Mәşәdi Muxtar göndәrmişdi. Axşam da ki, toyda idik. Qәrәz, çox canfişanlıq oldu.
B ә y l ә r himlәşib gözlәşirlәr.
H ә s ә n q u l u b ә y. (Hәsәn bәyә). Vı vezde umestno, neumestno lezite sporit.
R z a b ә y. Yenә başladılar ki....
H ә s ә n b ә y. Ya ne moqu, ja doljen protestovat, ja çelovek s ubejdeniyem.
H ә s ә n q u l u b ә y. Da vı, prosto obmanşik i vse!
H ә s ә n b ә y (bәrkdәn). Çto? Vı menya oskorblyayete?
H ә s ә n q u l u b ә y (o da bәrkdәn). Da oskorblyu!
Ara qarışır, R z a, Ә s g ә r, sair qoçular qalxıb, onları aralaşdırmaq istәyirlәr.
H ә s ә n b ә y. V takom sluçaye ya uxoju i potrebuyu udovletvoreniye za oskorblenie. (Gedir).
R z a b ә y (onun dalınca). Hәsәn bәy, Hәsәn bәy, hara gedirsәn, bir dayan. (O da onun dalınca gedir).
H ә s ә n q u l u b ә y. (kefsiz)Hәzәrat, bagıslayın, xudafiz!... (Gedir).
Ә s g ә r (onun dalınca). Әşi, bir dayan görәk, bu saat hamımız gedirik!
Gedir, adamları da onun dalınca çıxırlar. Qalır hamam әhli ilә M ә ş ә d i İ b a d vә h a m b a l.
M ә ş ә d i İ b a d (kәnara). Lotular pul söhbәtini eşidib qaçdılar. Yox, mәnim kәlәyim baş tutmadı!
M ә ş ә d i Q ә z ә n f ә r. Mәşәdi, sәnin bu aşnaların nә hirsli adamlardır?
M ә ş ә d i İ b a d. Havanın tәsirindәndir. (Ona). Qәrdәş oğlu, haqq-hesabımız neçә elәdi?
M ә ş ә d i Q ә z ә n f ә r. Daha onu soruşmazlar ki, toy hamamıdır, neçә verirsәn ver, istәrsәn mәn dә atam kimi sәndәn heç zad almayım....
M ә ş ә d i İ b a d. Xeyr, çox sağ ol!(Kәnara). O, mәnә baha oturar. (Pul çıxardır verir). Bәsindirmi?
M ә ş ә d i Q ә z ә n f ә r. Bәsdir, allah bәrәkәt versin!
M ә ş ә d i İ b a d (camadarlara). Balam, ala, bu da sizin! Bunu da içәridәkilәrә verәrsiniz.
C a m a d a r l a r. Çox sağ ol, Mәşәdi! Allah bәrәkәt versin!
H a m b a l. Mәşәdi, abbasını vermәdin, ha!...
M ә ş ә d i İ b a d. Adә, get gör bunlar necә oldu. Deyinәn ki, qorxmayın; hamam pulu verildi, gәlsinlәr bәyi hamamdan çıxarsınlar. (Zurnaçılara). Balam, siz dә bir şey çalın, camaat yığılsın hamama, çıxaq gedәk.
Z u r n a ç ı l a r çalırlar, bir qәdәr keçmiş çıxıb gedәnlәr h a m ı s ı geri qayıdırlar.
M ә ş ә d i İ b a d, (durur). Ya allah!...
H a m b a l kömәk edib düşürür aşağı. Zurnaçılar da qabaqda çala-çala çıxıb gedirlәr.
H a m a m ç ı, d ә l l ә k M ә h ә r r ә m, K ә r b ә l a y ı N ә s i r vә
c a m a d a r l a r yerlәrindә qalır, yenә dә әvvәlki sayaqda olurlar.
M ә ş ә d i Q ә z ә n f ә r. Bu urusbabılar heç ildә bir dәfә hamama getmәzlәr, qüsl-tәharәt nә olduğunu bilmәzlәr, gәlib burda mәnim hamamımı pislәyirlәr. Әşi, bir insaf ilә danışaq: harda yuyunub tәmiz olarsan?
H a m ı. Hamamda!
U s t a M ә h ә r r ә m. Harda suya batıb çıxa bilәrsәn?
H a m ı. Hamamın xәznәsindә.
K ә r b ә l a y ı N ә s i r. Daha kim deyә bilәr ki, hamam pis şeydir?
H a m ı. Әşi, heç kәs!
M ә ş ә d i Q ә z ә n f ә r. Bәs elә isә de gәlsin!
M u s i q i
H a m ı.
Hamamın içindә, içindә dә çölündә (2 dәfә)
Yay, yaz, qış, bahar isti, sәrin var.
Dövlәtli, kasıb, gәl, gәl, yerin var,
Dövlәtli, kasıb, tez gәl, yerin var, gәl!...
M u s i q i
(U s t a M ә h ә r r ә m l ә M ә ş ә d i Q ә z ә n f ә r kürkünü salıb oynayırlar, camadarlar da çırtıq vururlar.)
P ә r d ә
DÖRDÜNCÜ MӘCLİS
M ә ş ә d i İ b a d ı n evindә vaqe olur. Toy mәclisidir. Q o ç u Ә s g ә r "Padşah" olub, yuxarı başda әylәşibdir. Sәhnәdә olanlar: H ә s ә n q u l u b ә y, R z a b ә y, Ә s g ә r vә qonaqlar. Pәrdә qalxır. Oyunçu qız lәzginka oynayır. Bәәd çıxıb gedir.
Ә s g ә r. Mәn tar çalana әmr edirәm ki, bir "Roza" havası çalsın, Hәsәnqulu bәy durub oynasın!
H ә s ә n q u l u b ә y. (ayağa durur). Padşah sağ olsun, vallah, mәn oyun bilmirәm, mәni bağışla!
Ә s g ә r. Çәkin onu ortaya, bir-iki qırmanc vurun! (Nökәrlәr Hәsәnqulu bәyi çәkib oynadırlar. Bәәdә haman qәrar ilә Rza bәy oynayır). Çәkin buraya Mәşәdi İbadı! Bәy gәrәk toyunda oynasın ki, ucuzluq olsun.
O biri otaqdan M ә ş ә d i İ b a d ı gәtirirlәr. Mәşәdi İbad "Mirzәyi" havasını oynayır.
H ә s ә n q u l u b ә y. Balam, dәxi vaxtdır, gedәk gәlini gәtirmәyә.
H a m ı. Bәli, vaxtdır. (Ayağa durub hamı gedir).
M ә ş ә d i İ b a d (daxil olur). Türkdә bir mәsәl var: deyәrlәr ki, hәr gözәlin bir eybi olar. Qonaqlar bu evdә olanda mәn o biri otaqda sәhәrdәn bәri fikirdә idim ki, ayә, mәnim eybim nәdir? İndi bilmişәm ki, mәnim bir eybim varsa, o da eybsizliyimdir. Hәrçәnd bu çox nazik mәtlәbdir, amma hәqiqәtdә dә belәdir ki, var. Hәrgah mәnim bir danә eybim olsaydı, xalq deyәrdi ki, zәrәr yoxdur, hәr gözәlin bir eybi olar. Amma indi mәnim heç bir eybim yoxdur, ona görә dә heç kәs mәnә gözәl demir. Bütün mәsәlә bundadır. Vәssәlam.... Hәr halda qız nә qәdәr gözәl olsa da bir o qәdәr mәnә baha oturdu: beş min manat Rüstәm bәy vә toy xәrci, beş yüz manat Hәsәnqulu bәyә rüşvәt, yüz manat Rza bәyә rüşvәt, әlli manat Hәsәn bәyә rüşvәt, bir abbası hambala müzd, dörd yüz manat.... Әşi, hesab elәmәsәm yaxşıdır! Daha ürәyim xarab olur. Amma pis geyinmәmişәm, ha!... (Әtrafına baxır vә dalını görmәk üçün fırlanır vә sonra bir yerdә әylәşir). Bәli, qız gәlsin görәk nә olacaqdır. (Zümzümә eylzyir):
Şәb әsl şәhido şәmo şәrabo şirini,
Ğәnmәt әst ke, şәbi ruyi dustan bini!
Qız gәlsin, amma mәn bir şeydәn qorxuram ki, evdә oturmağa hövsәlәsi gәlmәsin, çünki o cürә evdә böyümüş qız bir az kәmhövsәlә olar. (Acıqla). Ağzı nәdir! Vallahi, bax bu gündәn bir yekә qıfıl alacağam. Sәhәr durub dükana gedәndә qapını qıfıllayıb, açarını aparacağam ta axşam qayıdana qәdәr, qoy qalsın evdә, evә öyrәşsin; pәncәrәlәri dә daldan taxta ilә vurduracağam. Çox da o yan-bu yan eylәsә, döyәcәyәm, çünki arvad ki, döyülmәdi, xarab olar; arvad әrindәn nә qәdәr kötәk yesә bir o qәdәr әrin çox istәyәr. Mәn bunu qabaqlarda çox tәcrübә eylәmişәm. Rәhmәtlik Sonaya bir kәrrә bir yumruq nә tori saldımsa, iki saat nәfәsini ala bilmәdi; o idi ki, mәni görәn kmi üzümә gülәrdi. Rәhmәtlik Pәrzada günlәrin bir günü bir sillә çәkdim ki, bir dişi sındı, o idi ki, sonra bir kәrrә olsun üzümә durmadı. Tәk bircә mürtәd oğlunun qızı Gülxanıma bir ağac ilә elә çәkdim ki, o qaçan oldu ki, qaçdı! Bu da o yan-bu yan eylәsә budur, onun canıdır. (Yumruq göstәrir. Bu әsnada daldan: "allah", "allah" sәsi gәlir, zurna çalınır). Paho, gәlin gәldi, mәn qaçım!
Qaçır o biri otağa. G ә l i n i gәtirirlәr. S ә n ә m dәxi gәlin ilә içәri girir.
B i r i s i. Aha, de gәlin bәri çıxın! Sәnәm, sәn dә bu biri otağa gәl.
Hamı çıxır, tәk gәlin qalır.
M u s i q i
M ә ş ә d i İ b a d (daxil olur).
Mәn nә qәdәr, nә qәdәr qoca olsam da,
Dәyәrәm min cavana.... (vә i.a. oxuyur).
X a n ı m, ay xanım, zәhmәt çәk, başından çarşabı qoy yerә, sәnә canım qurban!
Çarşabın içindәn gәlin әvәzinә S ә r v ә r çıxıb, әlindәki siğarı tapança kimi uzadır M ә ş ә d i İ b a d a tәrәf.
M ә ş ә d i İ b a d. Vay!... (deyib çökür).
S ә r v ә r. Sәsin çıxdımı, başına bir güllә vuracağam! Tez ol, bir kağız-qәlәm götür!
M ә ş ә d i İ b a d (qorxu ilә). De qoy tap?m da!... (Stolun üstündәn kağız-qәldm götürür). Bәs indi nә qayırım?
S ә r v ә r. Otur, bu saat mәn deyәni yaz, tez ol, yoxsa vurdum güllәni!
M ә ş ә d i İ b a d. Yazım da, vallah, bu saat yazım!
S ә r v ә r Yaz! (Bәrkdәn deyir). Mәn, Mәşәdi İbad Kәrbәlayı Xocaverdi xan oğlu....
M ә ş ә d iİ b ad. Vaxsey!... Atamın adını da bilir!
S ә r v ә r. Danışma, yaz, yoxsa odlaram sәni!
M ә ş ә d i b a d. Vallah, danışmıram, yazıram, sonra?
S ә r v ә r. Rüstәm bәyin qızı Gülnaz xanımı almaq istәmirәm.
M ә ş ә d iİ b a d. İstәyirәm....
S ә r v ә r (acıqlı). İstәmirәm!...
M ә ş ә d iİ b a d. Yaxşı, istәmirәm, istәmirәm!...
S ә r v ә r. Vә tәvәqqә edirәm ki, onun kәbini geri oxunsun.
M ә ş ә d i İ b a d. Bunu kim tәvәqqә edir?
S ә r v ә r. Yaz mәn deyәni, yoxsa beynini toz eylәrәm!
M ә ş ә d i İ b a d. Yazıram, yazıram, sonra?
S ә r v ә r. Vә onun әvәzindә qulluqçu Sәnәmi alıram, yazdınmı?
M ә ş ә d i İ b a d. Yazdım....
S ә r v ә r. De qol qoy!
M ә ş ә d i İ b a d. Vaxsey!... Bәs mәnim pullarım....
S ә r v ә r. Qol qoy, yoxsa partladaram sәni. (Qol qoydurur). İndi tәrpәnmә!
M ә ş ә d i İ b a d. Tәrpәnmirәm.
S ә r v ә r. Danışma!
M ә ş ә d i İ b a d. Danışmıram.
S ә r v ә r dal-dalı gedib S ә n ә m i gәtirir.
S ә r v ә r. Bax bu sәnin arvadındır. (Dal-dalı gedir). İndi tәrpәnmә!
M ә ş ә d i İ b a d. Tәrpәnmirәm.
S ә r v ә r. Danışma!M ә ş ә d i İ b a d. Danışmıram.
S ә r v ә r birdәn dönüb cәld qaçır.
M ә ş ә d i İ b a d (çığırır). Әdә tutun, әdә qoymayın. Ay, tez olun, qaçdı! Әdә, bu nә iş idi mәnim başıma gәldi, ay tutun, ay qoymay?n!...
C a m a a t hamısı dolur içәri, sәs-küy düşür.
H ә s ә n q u l u b ә y. Әdә, bir dayan görәk nә olubdur. Mәşdi İbad, nә olub, nәql eylә görәk!
M ә ş ә d i İ b a d. Әşi, siz bu gәlini gәtirәndә bir baxmadınız görәk, bu kişidir, yoxsa arvaddır?
H a m ı. Bu nә әcәb sözdür?! Hәlbәttә, gәlin arvad olar!
M ә ş ә d i İ b a d. Amma bu gәlin kişi çıxdı. Rüstәm bәy mәnim evimi yıxdı, qızın әvәzinә mәnә kişi göndәrdi. o da qaçdı getdi.
H a m ı. Paho!... Bu nә işdir ki, o görübdür, belә dә adam aldatmaq olarmı?B i r i s IBәs nә tövr olsun, neylәmәli?
H ә s ә n q u l u b ә y.Mәşәdi, bir әlli manat ver, gedim bu saat qubernatoru buraya gәtirim? Razısan?
M ә ş ә d i İ b a d (azarlı kimi). Yox....
R z a b ә y. Mәşәdi, iyirmi manat ver, bu saat qәzetdә Rüstәm bәyi biabır eylәyim, razısan.
M ә ş ә d i İ b a d. Yox....
Ә s g ә r. Mәşәdi, bir otuz manat ver, gedim Rüstәm bәyin beyninә bir patron çaxım, razısan?
M ә ş ә d i İ b a d. Yox....
H a m ı. Bәs nә eylәmәli?
M ә ş ә d i İ b a d. Gedin qazıya deyin ki, bu arvadın kәbinini mәnim üçün kәssin!
H a m ı. Ha!... Bu başqa mәsәlәdir. Nә elәmәk: o olmasın, bu olsun, heç pis deyildir.
M u s i q i
H a m ı.
Gedin, gedin, qazıya deyin,
Qoy kәbini kәssin. (2 dәfә)
(Sәnәmә) Mәşәdiyә arvad edәk,
Razısan?
S ә n ә m. Hә! ... hә!...
H a m ı (Mәşәdi İbada). Razısan?
M ә ş ә d i İ b a d. Hә! ... hә!...
H a m ı Razısız?
M ә ş ә d i İ b a d vә S ә n ә m Hә! ... hә!...
H a m ı. Bәs gedәk biz?
M ә ş ә d i İ b a d.
Gedin, gedin, qazıya deyin,
Qoy kәbini kәssin.(2 dәfә)
(Sәnәmә) Sәni mәnә arvad edә, razısan?
S ә n ә m. Hә!... Hә!...
M ә ş ә d i İ b a d (xora). Razısız?
X o r Hә Hә!... Razıyıq!... Hә, Hә!... Bәs gedәk biz?
Bu әsnada sәhnәnin dal pәrdәsi qalxır, S ә r v ә r ilә G ü l n a z hündürdә dayanıb görünürlәr. Tar çalınır.
S ә r v ә r (bayatı-qacar oxuyur).
Yetdim vusalına yarın, çәkdim әzabını,
Aşiqsә vәsl yolunda verәr, әlbәttә, canını.
G ü l n a z.
Çün qalxdı pәrdә, әyan oldu hәr kәsә,
Mәşuqә aşiqә vasil edәr әlbәttә canini.
H a m ı (Mәşәdi İbada).
Sәn qoca, qız cavan,
Sәndә yoxdur eşq odu.
Sәrvәrindir eşqi,
Sәnә olmaz heç meyli. (2 dәfә).
M ә ş ә d i İ b a d.
Yanıma gәl, arvad, yanıma gәl,
Yanıma gәl, et mәni şad!... (2dәfә)
H a m ı.
Pulunu verdin sәn, Mәşәdi İbad,
Әlinә düşdü dul arvad,
Qәm yemә hәrçi badәbad,
Olmasa o, bu olsun!...
P ә r d ә